Екі ұрпақтың дүниені тануы әртүрлі
Зерттеушілер респонденттерден алдымен өздерін бір сөзбен суреттеуді сұрапты. Z буыны өзін суреттегенде мінез-құлқына, ішкі жан дүниесіне мән берсе, Альфа буыны өзін физикалық дене немесе қоғамдағы қазіргі статусына қарай сипаттайды. Жауап бергендердің басым бөлігі өздерін «оқушы», «футболшы» немесе «бала» деп таныстырған.
Z ұрпағының жауаптарында позитив пен негатив қатар жүреді. Кейбірі өз өмірін «мейірім», «бақыт», «эмоция» дейтін ұғымдармен байланыстырса, бірқатары үшін «депрессия», «хаос» өзекті саналса керек. Алайда позитивті жауаптар негативке қарағанда көбірек екені анықталған. Демек Z ұрпақтың қоғам ойлағаннан көрі бақыттырақ екені белгілі болды. Ең қызығы, екі буын да өз мінездерін ашық – ақ, көк, жасыл түстермен бейнелеген. Олар ақты – тазалық пен адалдық, көкті – тыныштық пен сенім, ал жасылды сұлулық пен табиғаттың түсі деп есептейді. Бұл нәтиже жаңа ұрпақтың өз өміріне көңілі толатынын көрсетеді.
Жаңа буын кімді үлгі тұтады?
Бұл сұраққа Z буынының көп бөлігі жауап ретінде отбасы мүшесінен бастап Емма Уотсон, Адольф Гитлер, Роберт Седжвик секілді тұлғаларды, танымал әлемдік жұлдыздарды жазған. Екі буын арасында кейбір қатысушылар үлгі тұтар тұлға ретінде өздерін көрсеткен. Бұл жастардың қазір өздерін сыйлауды, бағалауды алдыңғы қатарға қоя бастағанының көрінісі болса керек.
Өзін сыйлататын һәм сыйлайтын ұрпақ
Зерттеу барысында респонденттерге «Басқа адамдардың сен туралы нені түсінгенін қалар едің?» деген сауал қойылған. Бұл сұраққа Z ұрпақ «Олардың мені көбірек түсінгенін, тыңдағанын қалайтынымды ескерсе екен», «Маған көп махаббат пен мейірімге толы көзқарас керек екенін түсінсе жақсы болар еді», «Олар менің әзілдерімді дұрыс түсінгенін қалаймын», «Менің альтруист адам емес екенімді түсінсе деймін» дейтін жауаптар берген.
Альфа ұрпақ үшін өзгелердің оларды түсініп-түсінбегені бәрібір екені белгілі болған. Респонденттер жауабы соны көрсетеді. Басқа адамдардың ойына емес, өзіңе көбірек мән беру, өзіңді жақсы көру олар үшін әлдеқайда маңызды екенін атап өтіпті. Бұған қарап жастардың қоғамда бейтарап көзқараспен өмір сүруді жөн санайтынын байқауға болады.
Ел болашағы жас ұрпақты да алаңдатады
Қызығы, зерттеу барысында жастар мен жасөспірімдерге ел болашағын қалай елестететіні жайлы сұрақ қойылған. Дәлірек айтқанда, алдағы он жылда қандай өзгерістер болуы мүмкін екенін сұраған. Екі ұрпақ та Қазақстанның технологиялық дамуы мен саяси бағытын ескере отырып, жауап берген. Z буыны технологияның дамуы мен әлемдегі тыныштықты сөз етеді.
«Әрине, технология қаттырақ дамиды деп сенемін, сонымен қатар өмір де қиындап барады», «Ғаламтор желісі мен технология жаңа деңгейге сөзсіз жетеді», «Жақсырақ дамыған, мүмкіндіктерге толы әлем болса деймін» деген мазмұндағы жауап көп кездескен.
«Қазіргі ғасыр оңып тұрған жоқ. Көбі еркіндік пен әдептің ара жігін ажырата алмай жүргені қапаландырады. Алға басып жатырмыз деген қадамымыз, керісінше, бізді құлдыратып жатқандай. Әрине, бәрі емес. Бірақ осы қарқынмен кете берсек, 10 жылдан кейін зардабын тартатын шығармыз», –дейді Z ұрпағы өкілі.
Ал Альфа ұрпақтың жасы кіші (12 жастан төмен) болса да, оларды елдің саяси, экономикалық жағдайынан бейхабар деп есептеу дұрыс емес. Зерттеу нәтижесінде олардың да қоғамда болып жатқан мәселер жайлы ойланып, уайымдайтыны белгілі болды.
«Мен басшылардың дұрыс жұмыс істеп, қаланы таза ұстағанын қалаймын», – деп Альфа ұрпақ өкілінің жауап беруі – осыған дәлел.
Жалпы, ұрпақтар арасындағы қатынастарды көбіне батыс елдерінің ғалымдары зерттеп жүр. Ал елімізде бұл тақырып қаншалықты зерттелуде? Әлеуметтанушы Рамазан Саттарұлының айтуынша, қазір буынаралық байланыстар, олардың өзгеріске ұшырау реті, қарқыны толыққанды зерттеліп жатқан жоқ және мұндай күрделі жұмыстар бірнеше жыл, тіпті ғасырлар талап етуі мүмкін.
«Қазір бір ұрпақ пен екінші ұрпақ түгілі, солардың ішіне кіретін бірнеше буынның өзі бір-біріне ұқсамайды. Техника, технология, экономикалық қарым-қатынастар, әлеуметтік құндылықтардың өзгеруі, қоғамдағы бөлініс тым қарқынды. Тіпті, қазір ата-ана баласын дұрыс танымайды. Неге? Себебі өзгеріс көп. Сондықтан жастардың тәрбиесіне, өмірлік ұстанымдарын, құндылықтарын қалыптастыруға ата-ана немесе мектеп толық ие бола алмайды. Оларға масс-медиа иелік ете бастады», – дейді Рамазан Саттарұлы.
Қысқасы, ұрпақтардың таным-түсінігінде құпия мен айырмашылық көп. Тіпті, бұл ерекшеліктер әр аймақта әртүрлі болуы да мүмкін. Сондықтан бұл бағытта кешенді зерттеулер жалғаса бергені жөн шығар.
Жанель Еркінбаева, Мақсұт Нәрікбаев университеті студент