Сайыпқыран сықақшы Алпысбай Боранбайұлы – 75 жаста
Күлмесханды күлдірген күлкістан кісі
360
оқылды

Жалпы, Алпысбай Боранбай­ұлын білетіндер сын-сықақ­тары­на, шаншымалары мен шымшы­ма­ларына жата қалып күлетіндер ол кісіні «Күлкістан» деп атайды. Расында, сіз оны көрсеңіз болды, өзіңізден-өзіңіз ыржалақтап, еріксіз күле бересіз. Жо-жоқ, тіпті де олай емес, Алпысбай ағаның жаратылысы бөлек, түр-түсі бір­түрлі деп ойлап қалмаңыз. Оның сатиралық шығармалары «бір­түрлі». Сосын  саңлақ сықақшы­ның өз шығармаларын орындаған­дағы актерлік шеберлігі «біртүрлі». Өйткені ол Ванновка гидро­мелиоративті техникумында ұстаз­дық ете жүріп, Ақбиік халық театрының тізгінін ұстағаны бар. Сонда ғой, Оспанхан Әубәкіров, Ас­қар Тоқмағанбетов, Сейіт Кен­жеахметов, Оспанәлі Иманәліұлы, Шона Смаханұлы сияқты сати­рик­тердің сықақтарын сахнаға шығарып, көрермендерді қыран-топаң күлкіге көміп жүретіні. Со­дан ба, кез келген жерде (қатар-

лас­тарының алдында, оқыр­ман­дарының сұраулары бо­йынша, шығармашылық кештерде деп түсініңіз)  актерлік шебер­лігімен үйлестіріп, сықақ оқи жөнелгенде айналасындағылар іштерін басып, құлап жатады.

Қалай болып еді өзі? Онда жасы небәрі 19 жаста. Алматы ауыл шаруашылығы институты­ның 3-курсын оқып жүрген кезі. Бірде сабақтан шығып келе жа­тып, төрт-бес сатиралық кітап са­тып алды. Бұлар жоғарыда аты аталған сықақшылардың жаңа жинақтары болатын. Мектеп қабырғасында жүргеннен сахнаға шығып, сықақ оқитын ол өзіне ұнаған өлеңдерді альбомына көшіріп жазып алатын.

 Сонымен, қолында бір дорба кітап. Абай мен Абылайхан даңғылдарының қиылысындағы аялдамадан троллейбусқа мінді. Бір кезде қасындағы қарапайым киінген орта бойлы кісі мұның қолындағы кітаптарды жұлып алмасы бар ма. Бұл сасқалақтап қалды. 

– Өй, мына кітаптарды қай дүкеннен алдың? Барлығы сатира­лық кітаптар ғой, – деп жатыр бейтаныс кісі қарап тұрмай.

Алпысбай кішілік танытып, ағаның сұрақтарына нақпа-нақ жауап берді.

– Өзің сықақ жазасың-ау шамасы, – деп сұрады сосын.

– Жоқ, жазбаймын. Бірақ жаттап алып, сахнада орындай­мын, – деп бұл шынын айтты.

– Өй, қу-ай! Алдап тұсың ғой, ә. Шыныңды айт. Жазасың ғой,ә! – деп іші-бауырына кіріп бара жатқан кісі студентке ұнай бас­тады.

Жолай кезіккен жақсы ағаға бойы үйренген соң ол қолындағы альбомын көрсетті. Альбомды парақтап отырған ол:

– Мыну менікі! Мынау менікі! – деп өлеңдерді шұқып көрсете бастағанда студент ауызын ашты да қалды.

Әлден соң есін жиып:

– Сіз Шона Смаханұлысыз ба? – деді.

– Иә, Шонамын, – деді ағасы. 

Содан кейін альбомын қай­тарып берді де:

– Егер бұған дейін сықақ өлең жазбасаң, енді жазып көр. Жаз­ғандарыңды маған әкеліп көрсетіп тұр. Мекенжайым: Калинин кө­шесі, 24 үй, – деді.

Алпысбай бұған дейін Шона ағасының «Ажаркүл жеңгей», «Апатқа ұшыраған шофердің хикаясы» деген сықақтарын оқып жүрген. Өзі бір көруді армандап жүрген ағасының қарсы алдынан шыға келгені мұндай ғажап болар ма? Екеуі біраз сөйлесті. Алпысбай барып тұратын болып уәде берді. Бірақ Ресейдегі трактор зауытына өндірістік іс-тәжірибеге баратын болды да, ағасымен қоштасып үлгермей жолға шығып кетті. Алтай өлкесінде жүріп, бір ай дегенде бір өлең ғана жазды. Ал­матыға оралған соң екінші өлеңінің нобайы дүниеге кел­ген­дей болды. Екі «балапанын» құ­шақтап, ағасының үйіне барды. «Қайда жоғалып кеттің?» деп сұрады ағасы. Бұл өндірістік іс-тәжірибеден өту үшін кеткенін айтты. Шоқ тілді Шона ағасы сатира жанрының ерекшеліктері, оны қалай жазу керектігі туралы кеңес берді. Осылайша, ойда жоқта  әртіс Алпысбай сықақшы ақынға айналып шыға келді. Міне, содан былай ол «Менің ұстазым-Шона» деп сөйлеуді әдетіне ай­налдырды. 

Ал сатираның соқасына же­гілген Алпысбайдың алған асу­лары тіптен көп. Оны респуб­ликамыздың барлық облысындағы мәдениет басқармалары кездесу­лерге шақырды. Алпыс жасында ғой, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының қолдауымен ал­пыс кездесуі өткен. Әуелі Қазақ­стан Жазушылар одағының Әде­биетшілер үйінде өткен кездесуін белгілі сатириктер Көпен Әмірбек пен Толымбек Әлімбекұлы жүр­гізді. Сонда ғой Т.Жүргенов атын­дағы Өнер академиясының студенттері Алпысбай  Боран­байұлының шығармаларынан әде­би композиция қойғаны. Осы­дан соң іле-шала Атырау об­лы­сында шығармашылық кеші өтті. Кездесуден соң облыстық теле­дидардың «Әлеумет» атты тіке­лей эфиріне шақырылсын. Алпысбай «2030 жыл екен», «Кол­баса жегім келеді» атты өлеңдерін оқыды. Көрермендер сұрақ қойып жатыр. Бір кезде бір әйел телефон шалып: «Кітаптарыңызды қайдан алуға болады?» деп сұрады. Алпе­кең тікелей эфирде отырғанын ұмытып кетті. Ынты-шынтысы­мен: «Ертең сағат бесте Атырау-Маңғыстау пойызының 3-ші ва­гоны алдына келіңіз» деп жіберді. Жүргізуші жігіт әдеппен : «ағасы, тікелей эфирде отырсыз, пойызда емес», деп қалғанда барып қайда отырғаны сап етіп есіне түскені. Содан ертесіне пойыз алдына келсе бес-алты адам тосып жүр. Бір келіншек кітабын алып тұрып: «Мынаның ішінде колбаса бар ма?» деп сұрады. Алпысбай «бар, бар» деп күле жауап берді. Тікелей эфирге хабарласқан келіншек осы екен. Содан пойызға мінбей жатып, бес-алты кітабын сатып үлгерген ол «уф!» деп жата бергені сол вагондағылар түгел «көшіп» келді. Олардан зорға құтылып, ұйықтап кеткен екен, біреу жайлап оятты. «Тұрыңыз, кітабыңызды алайын деп едім» дейді. Мұнан соң қайдан ұйқы болсын? Межелі жерге  жеткенше оқырмандарының құшағында болды.

Пойыз демекші, Алпысбайдың аты аталған жерде отарбаның аты аталмай қалуы мүмкін емес. Былайша айтқанда, Алпысбай мен пойыз-егіз. Осыдан жетпіс бес жыл бұрын Түлкібас ауданының Ақбиік ауылында алып бір бала дүниеге келеді. Ысылдап-пысыл­дап ұйықтайтыны пойыздан ау­май­ды екен. Содан ауыл шалдары жиналып, баланың атын Отарба қойғалы жатқанда Боранбай қарт тұрып: «алпысымда көрген шыра­ғым еді, атың Алпысбай қояйық» депті. Жиналғандар бұл уәжден асып кете алмаған. Бірақ есейгенде неге екенін кім білсін, Алпысбай пойызға өш болғаны сондай, бір мініп алса оңайлықпен түспейтін болды. «Пойызға мінсеңіз, кітап сатып жүр бір семіз» деп өзі ағынан жарылғандай «Бәрі де ақша сұрайды», «Қарыз беріңіздерші», «Тұрыңыздар, сот келеді!», «Қы­рық күлкі», «Не сатып жүрсің?», «Әдіресім-базар», «Жездеме хат» тағы басқа да кітаптарын пойызда  пышақ үстінен талап әкетті. Ол осы пойызда жүріп жақсыны да, жаманды да көрді, солардың бейнесін сомдап, сықақтарын жазды. Кейде тіпті министрмен де, облыс әкімімен де сапарлас болыпты. Ал Бибігүл Төлегенова, Тұңғышбай Жаманқұлов, Роза Рымбаева сынды өнер тарлан­дарымен дәмдес-тұздас болғанын бір бақыт санайды. Пойызда жи­нақтарын сатып жүріп, кейіп­керлерін тапқан сатирик 6-7 жыл­да 140 мың дана кітабын сатыпты. Ақын-коммерсант халыққа да қызмет етті, бала-шағасына да нә­пақа тапты. Пойызда оны көр­гендер: «О, Алпысбай аға!» десіп қуанып қалатын.

Мақаламыздың басында Ал­пыс­байды былайғы жұрт «Күлкіс­тан» атайтынын айтыңқыраған­быз. Осы сөзімізге дәлел келтіріп көрейік. 1999 жыл ма екен, әлде 2000 жыл болар, Шымкентте (ол кезде облыс орталығы) сықақшы­лардың облыстық байқауы өтті. Сахнаға Алпысбай Боранбаев шықты. «2030 жыл екен» деген сықағын оқи бастап еді, «Базар» ААҚ басқарма төрағасы, Қазақ­стан Жазушылар одағының мү­шесі Шалқар Әбішев ағамыздың иықтары селкілдеп күле бастады. Әлден соң тіпті, орындығынан құлап бара жатқандай болды. «Ішегі түйіліп қалды ма екен?» деп қатты қорықтық. Негізінен білеміз ғой, Шалқар аға оңайлықпен күле қоятын адам емес-ті. Суықтау кісі болатын. Ал бұл жолы көзінен жас аққанша рахаттанып еркін бір күлгені-ай... Расында, «Күлмес­ханның» өзің күлдірген Алпысбай ағаның  шымыр шаншымаларын еліміздің талай оқырманы  іздеп жүріп оқиды. Мұны кітапханаларға бара қалсақ, оқырмандардың Алпысбай ағаның кітаптарын сұрап жатқандарынан да аң­ғара­мыз. Сондай ғой, 140 мың кітап туралы қалың-қалың ойға кете­тініміз.

Egemen Qazaqstan газеті Бал­ғабек Қыдырбекұлы атындағы жүлдесінің иегері, Түркістан облысы бойынша «2000 жылдың ең үздік ақыны», Түлкібас ауда­нының құрметті азаматы Алпыс­бай Боранбайұлы уытты әзіл-қалжыңдарымен, усойқы тілімен қоғамдық өмірдегі кері кеткен келеңсіздік атаулыны қоғадай жапыратын әлі талай туындыны өмірге әкелеріне кәміл сенеміз. Ол әлі де тұғырынан түскен жоқ. Түлкібасының тәкаппар тау­ларына қарап қойып, әрі-бері зау­лаған пойыздарға көз тігіп оты­рып-ақ талай туындыларын жазып тастайды.

«Күлкістанның» атылмаған әлі мың пыстаны бар деп ойлаймыз.

Сабырбек Олжабай