Сенат Төрағасының кеңесшісі, кеңестің төрағасы Ләззат Қалтаева баршаға тең мүмкіндік жасалған инклюзивті қоғам қалыптастыру – Президент қолға алған реформалардағы маңызды басымдықтың бірі екенін айтты. Ал Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев инклюзивті білім беруге қатысты проблемаларды шешу кешенді тәсілді қажет ететінін сөз етті.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2020-2025 жылдарға инклюзивті білім беруге жағдай жасауды тапсырды. Оқу-ағарту министрлігі 2025 жылға дейін барлық білім беру ұйымдары инклюзивті білім беру кабинеттерімен 100 пайыз қамтылатынын жеткізді. Тіпті министрлік бұл бағытта арнайы бағдарлама әзірледі. Сондықтан бүгінде ауыр дертке шалдығып, денсаулығы сыр берген балғындар қандай жағдай болса да өзге балалармен қатар, жалпы мектепте білім алуға құқылы. Біз бүгінге дейін ашылған инклюзия кабинетін көріп, 2-3 білім ордасын аралап, қандай деңгейге жеткенін, ненің жетіспейтінін біліп қайттық.
Елордада алғаш инклюзия мен емдік-сауықтыру кабинеті Мағжан Жұмабаев атындағы №65 мектеп-гимназияда ашылған. Бердібек Соқпақбаев көшесі, 18/4 үй мекенжайында орналасқан білім ордасындағы кабинет 2011 жылдан бастап іске қосылған.
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Қарлығаш Жақанованың айтуынша, биыл осы мектептен ерекше балалардың төртінші түлегі бітіріп шықты. Қазір олардың көбі жоғары білім алып жатыр. Өздерінің дертіне қарамастан бізде әнге, спортқа жақын талантты балалар көп. Мысалы, Валерия Хан деген түлегі вокал бойынша Шабыт университетінде оқиды. Бүгінде ол Велеру деген есіммен танылып, жеке концертін де беріп үлгерген. Жақында сал аурумен ауыратын екі оқушы футболдан Ресейге ауысқан. №65 мектеп-гимназия бірінші жылы құлағы нашар еститін 5 оқушыны қабылдаса, қазір 118 ерекше бала білім алуда.
– Өкінішке қарай, жылдан жылға ерекше баланың саны толассыз өсуде. Олардың диагнозы да әртүрлі. Басым бөлігі – тірек-қимыл әрекеті бұзылған, сал ауру, жеңіл ақыл-ой бұзылысы, психикалық дамуы тежелуі, тілінің дамымауы, құлағы нашар еститін және мүлдем естімейтіні тағы бар. Арасында көзі нашар көретін бір оқушыны қосыңыз. Әсіресе, соңғы екі жылда мінез-құлқы бұзылған, яғни аутизм диагнозымен келушілер көбейген. Әрбір баланың негізгі диагнозымен қоса тағы 1-2 сырқаты жүреді. Соған қарамастан бұл балалар мектепте қатарластарымен бірге білім алуда. Балаларға ешқандай қысым көрсетпей, ешкімді шеттетпей, тең мүмкіндіктер әлемін құрдық. Бізде кез келген сынып оқушысы алдынан жолыққан ерекше баланың қай-қайсысына да көмектесіп, қолдап жібереді. Барлық оқушы әлеуметтенген, өз ортасына үйренісіп, сіңіскен, – дейді Қарлығаш Абылайқызы.
Ерекше балалардың қандай бағдарламамен оқитынын кім шешеді?
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары №65 мектеп-гимназияға 2016 жылы дефектолог маман ретінде келген. Өзі істеп жатқан 9 жылдың ішінде білікті мамандардың арқасында қатарға қосылған ерекше балалар жоқ емес дейді.
Оның айтуынша, мектептегі әуелдегі құрылым мен қазіргі құрылымның айырмашылығы жер мен көктей. «О кезде ЛФК кабинеті ескірген, оған қоса арнайы мамандарға арналған кабинет жоқтың қасы еді. Кіп-кішкентай ғана психологтің кабинеті болды. Бүгінде арнайы инклюзияны қолдау кабинеті бар, педагог-ассистенттерге ерекше балалармен еркін форматта жұмыс істеуге мүмкіндік жасалған. Психолог, логопед, дефектолог секілді әр маманның жеке кабинеті бар», – деді Қарлығаш Абылайқызы.
Мағжан Жұмабаев атындағы №65 мектеп-гимназияда 40 педагог-ассистент жұмыс істейді. Әрқайсысына бір баладан міндеттелген. Олар оқушыны күтіп алып, шығарып салып қана қоймай, педагог ретінде оның сабағын оқытып, тапсырмасын орындауға көмектеседі.
Оның сөзінше, 118 баланың бәріне бірдей педагог-ассистенті керек емес. Қай балаға педагог-ассистенттің қажеттігін психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссия (ПМПК) шешеді. Ондай мамандар негізінен аутизм мен тірек-қимыл қозғалысынан тежелуі бар балаларға беріледі.
«Кез келген ерекше бала балабақша немесе мектепке бармас бұрын тексеруден өтіп, ПМПК-ның ұсынысын алады. Ол қай жерде, қандай оқу бағдарламасымен, қандай мамандар айналысуы керегін көрсетеді. Баланың интеллекті сақталса, бейімделген бағдарлама бойынша оқытылады. Егер жеңіл ақыл-ойы бұзылса, оған жеке оқыту бағдарламасы беріледі. Міне, біз сол бойынша жұмыс істейміз», – дейді Қарлығаш Жақанова.
Осы күнде бір сыныпта дені сау 30 бала болса, соның ішінде екі-үшеуі ерекше оқушы. Ол бәрімен бірге сабаққа қатысады, бірақ өз бағдарламасымен оқытылады.
– Инклюзия деген кіріктірілген деген мағынаны білдіреді. Біздікі коррекциялық мектеп емес, жалпы білім беретін мектеп-гимназия. Бағана айтқанымдай, біздің мектепте әртүрлі диагноздағы балалар білім алып жатыр. Олармен дефектолог, логопед, сурдопедагог, педагог-аcсистент мамандар айналысады. Барлық мұғалімдер мен мамандар біліктілігін арттырған, білімді мамандар, – деді Қарлығаш Жақанова.
Қызжұлдыздың тағдыры
9-сыныпта оқитын Қызжұлдызға дәрігерлер сал ауру, яғни ДЦП диагнозын қойған. Жарық дүниеге келісімен дертімен арпалысқан жасөспірімнің бүгінде арманы көп. Айтуынша, ағасының жолын қуып, IT саласын бағындырмақ.
– Ағам бар, жасы 25-те. Екеуіміздің арамыз он жас. Ол IT саласында жұмыс істейді. Мен де сол секілді IT-ға барып, программист болғым келеді. Не нәрсені де бастауға кеш емес. Бастысы жүрегіңнің қалауы. Өзіме билеген ұнайды. Көңіл күйіме қарай, ұнаған әніме билей беремін, – дейді Қызжұлдыз.
Өзі бірнеше би байқауының жеңімпазы. Сонымен қатар, тігін тігеді. Енді тамақ пісіруді үйреніп жүрген жайы бар екен. Анасының айтуынша, Қызжұлдыздың есімін енесі қойған. Ол әжесінің көзайымы екен.
– «Қызым 7 айлық боп шала туылды. Салмағы бар-жоғы – 950 грамм, оған ДЦП диагнозы қойылды. Ол кезде дәрігерлер ДЦП-ның не екенін түсіндірмеді. Ал бұл дегеніңіз, сал ауру бала қозғалудан қалады екен ғой. Туған күнінен қызым қозғалыссыз жатты. Тіпті, 4 жасқа дейін қозғалмады, тек ұйықтай берді. Басын да ұстамады. Көзі бақырайып жатқаны болмаса, басқа әрекеті жоқ. Тамақ та ішпеді, жыламады. Ештеңе ішпеген соң салмақ та қоспады. Тек жүрегі соғып тұрды», – деп өткен күнін еске алды Қызжұлдыздың анасы Айжан Әбілқызы.
Нәрестесінің емін іздеген ананың бармаған жері, баспаған тауы қалмаған. Дәрігерлер кішкентайдың түрін көріп, шошыған. Бірде Қытайдан келген емші «сіздердің емдеріңіз – су, бассейнге апарыңыз» деген соң, Айжан Ермекова қызын бассейнге қысы-жазы бір жыл бойы тасыған.
– Қызжұлдыз 4-5 жасқа дейінгі кезеңі есінде жоқ. Сондағы салмағы бар-жоғы 3 келі болатын. Бірде күнделікті әдетпен қызымды қолыма алып, аялдамада автобус күтіп тұрғанмын. Кенет көлік тоқтап, не істеп тұрғанымды сұрады. Сөйтсем, сол күні автобус жүрмейді екен. Содан әлгі кісі жеткізуге ниет білдіріп, «неге борандатып жүрсіз» дегенде ғана күннің суытып кеткенін сездім. Бүкіл есіл-дертім – қызымды аяғына тұрғызу, қатарына қосу. Ең әуелі әрбір ана ерекше баласын өзі қабылдай алуы қажет. Оны қабылдамай, бала оңалмайды. Маған психологтің айтқаны «Қызыңыз – кәдімгі тал. Сіз қалай қарап, қалай күтесіз, соған қарай ол да өседі, өнеді. Жемісін береді. Сондықтан бәрі сіздің өз қолыңызда баланы қалай алып жүресіз, солай жүреді. Ал егер осылай қала берсін десеңіз, бәрі осылай қалады» деп психолог түсіндірді. Бұл – менің де, оның да қолында емес, Алланың қолында. Сол себепті ата-ана сенімін жүрекке қойса, әрі қарай бала алып кетеді, – дейді ол.
Әке-шеше балаға бір сағат уақыт бөлсе де жеткілікті
«Қызымнан мақсат қоюды үйрендім. Байқасаңыз, біз, дені сау адамдар өзімізге мақсат қоймаймыз. Ал олар өздеріне мақсат қоя біледі және алған бетінен қайтпайды» деген Қызжұлдыздың анасы Айжан Әбілқызы оны емдете жүріп, ерекше жандардың әлемін түсінгенін жеткізді.
Айтуынша, 2012 жылы әкімдіктің қолдауымен ашылған ерекше балаларға арналған балабақшаға барған. Ол сонда ем алып, ақырында сүйенішпен (ходунокпен) жүре бастаған.
– Мектепке баратын жағдайға жетіп, 2016 жылы 1-сыныпқа келдік. Ол кезде Қызжұлдыз сүйенішпен сүйеніп жүрмесе, дұрыс жүре алмайды. Бар-жоғы – 7 жаста, оны дені сау оқушылардың сыныбына қосты. Әрине 6 айға дейін сабағын жаза алмай, оны оқи алмады. Кейін жазу жазып, кітап оқи бастады. Ақырындап сөйлеп, сабаққа қатысып, тақтаға шықты. Сыныптастарымен араласып, жақындаса түсті. Баламның мектепке барып, сабаққа қатысқаны, өзге оқушылармен араласқаны, үй тапсырмасын шама-шарқынша орындауы – бізге үлкен қуаныш.
Ата-анаға айтарым, баланы қолдаудан жалықпау керек. Себебі кез келген ата-анаға баланың жетістігі – үлкен қуаныш. Әр күніме шүкірлік етемін. Мұнда ұнағаны логопед, дефектолог, психолог маманы балалармен жан-жақты жұмыс істейді. 20 минутқа ғана қабылдаса да, баланы ашуға тырысады. Әр маман оқушының қай жағынан қабілеті бар, соны дамытады. Қазір Қызжұлдыздың 9-сыныпқа қалай жеткенін байқамай қалдық. Ол алға жылжыған сайын біз де армандай түстік. Бұйырса, ол колледжге тапсырып көрмек. Оның бұл таңдауын біз де құптап, қолдаймыз, – дейді Қызжұлдыздың анасы.
Айжан Ермекованың мамандығы – мұғалім. Қызы мектеп табалдырығын аттаған соң көмектесу мақсатында ол да №65 мектеп-гимназияға жұмысқа тұрады. «Осында жұмысқа кірерде «балама көмектесемін» деп ойладым. Алайда мұнда жауапкершілік өз балаңды емес, өзгені бағу екен. Қазір екі оқушым бар, диагнозы – аутизм» дейді педагог-ассистент Айжан Әбілқызы.
Оның бұл білім ордасында істегеніне 9 жыл болған.
– Олардың келіп, сабаққа қатысуы өте қиын. Соған қарамастан оның ортаға үйренуіне, білім алуына барымызды саламыз. Олардың артықшылығы – кітаптың бәрін оқиды. Бірақ мұғалімі сұраған кезінде жауап бермей қоюы мүмкін. Алайда өзіме бәрін айтып береді. Қиыны ЗПР диагнозымен түскен бала. Оған қанша түсіндірсең де ертеңінде ұмытып қалады. Ертеңінде қайта қайталаумен боласың. Өзі бір орында отыра алмайды, тұрып кетеді. Онымен істеп жатқаныма төртінші жыл. Тапсырманы орындауына көмектесеміз, тамағын іше алмаса, оған да атсалысамыз, – деді ол.
Оның айтуынша, баланың оңалуы маманның біліктілігіне ғана емес, ата-анаға да байланысты.
«Сіздің балаңыз ауру» дегенді ешбір ата-ана көтере алмайды. Оған жайлап түсіндіруге тырысамыз. Оның да көңіліне қараймыз. Жаннұр есімді оқушының диагнозы – аутизм. Дертіне қарамастан суретті керемет салады. Алайда мектепте оқып-тоқығанын ол үйде қайталамайды. Осыны анасына ескертсем, «оның осылай жүргеніне де шүкір, жүре берсінші» дейді. «Ол неге олай жүруі керек, неге ары қарай дамымауы тиіс. Сабаққа келген соң баладан өсуін, жақсыға өзгерісін көруіміз керек. Бала қазір әріп танымаса ертеңгі күні не болмақ?» деп кәдімгідей ренжідім. Әке-шеше балаға күніне бір сағат көңіл бөліп, сабақта өткенін қайталаса да жеткілікті. Ренжімесін, бірақ кейбір ата-ана осыны да істемейді, – педагог-ассистент Айжан Ермекова.
Ерекше баланың мектепке алғаш келуі
№ 97 мектеп-гимназияда Инклюзияны қолдау кабинеті және емдік-сауықтыру кабинеті 2024-25 оқу жылында ашылды. Ерекше балаларды қолдау мақсатында мұнда бір-бір логопед, психолог, дефектолог және 14 педагог-ассистент жұмыс істейді.
Білім ордасындағы директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Руслана Бұқарова мекемедегі инклюзия бағытына жетекшілік етеді. Оның айтуынша, қазір мектепте ерекше оқушының саны 33-ке жеткен. Бұл бір жылдың ішінде қабылданған балалар.
– Президенттің тапсырмасы бойынша инклюзияны қолдау кабинеті және емдік-сауықтыру кабинеті бізде де ашылды. Алғашқы кезде 30 оқушы еді, жыл соңында 33 оқушыға жетті. Әр бала өз жеке бағдарламасымен оқытылады. Қазір екі кабинетте 25 миллионның заты бар. Осының бәрі қолдаудың арқасында тегін жабдықталды. Әрбір құрал баланың дамуына, оның қабылдауына арналған. Мысалы, мектебіміз енді ашылғалы жатқанда ерекше баланың ата-анасы жолыққан болатын. Ол баласының диагнозын кейіннен біліп, оны емдету үшін Израильге, Түркияға апарған. Ол жақтағы дәрігерлер баланы емдетуге негізі емдік-сауықтыру кабинет (ЛФК) мен арнайы мамандар жұмыс істеуі керек деп түсіндірген. Сол уақытта әлгі ата-ана оны түсінбеген. Кейін бізде ашылатынын біліп, қуанған ата-ананың бірі еді. Қазір ол бала осында оқиды, жетістігі де көңіл көншітерлік, – дейді Руслана Бұқарова.
Білім ордасының директоры Замзагүл Ертайқызы Қиянова мектептің жаңадан ашылғанына қарамастан емдік-сауықтыру кабинеттің ашылуын өзі сұрап алған екен.
– Бұған дейін №53 мектепте басшылық қызметте істегенде ол жақта арнайы дефектолог, логопед кабинеті ғана емес, оған қоса сөйлеу дағдысын үйрететін арнайы сынып болды. Соның басы-қасында жүргендіктен өзім ізденіп, көп оқыдым. Сондықтан осы мектепке келгенімде бірден инклюзия кабинеті болуы тиіс деген бастаманы Білім басқармасына дейін көтердім. Қазір ерекше балаларға мемлекет тарапынан барлық қолдау көрсетіліп жатыр. Қажетті сұрауды Білім басқармасы бірден орындайды. Үкіметке осы мәселені қозғау салып, көтерген ең бірінші – ерекше балалардың ата-аналары. Осыған сай мамандарымыз арнайы оқудан өтіп, оқушылардың ортаға бейімделуіне, білім алуына барын салып жатыр. Десе де, бізде білікті маман тапшылығы бар. Оқушы саны көбейген сайын маманға да қажеттілік туындайды, – дейді Замзагүл Ертайқызы.
Қазір мектепте 14 педагог-ассистент бар. Кейбірі үйреніскен мамандар жауапкершілігіне екі баладан алып отыр.
– «Бес саусақ бірдей емес» дегендей әр ата-ана әртүрлі. Біреуі бөлектемей, дені сау оқушылардың қатарында ерекше балалардың жүргенін дұрыс көрсе, енді бірі олардың қосылуын ұнатпады. Арасында «сабаққа кедергі келтіреді» деп шағымданды. Әр ата-анамен түсіндіру жұмысын жүргізіп, әр кабинетте камера қойылып, бақылайтынын білген соң бәрі реттелді. Бүгінде оқушылардың үйренгені соншалық ерекше балаларды көргенде көмектесіп, жетектеп жүреді. Әрине, ол балаларға да бұл өзгеріс жеңіл болмады. Қыркүйектің басында келген ерекше жандардың 5-6-ында агрессия байқалды. Педагог-ассистент те ие бола алмады. Бірі сыныптан сыныпқа қашса, бірі – тығылды, енді біреуі жерде домалап жатып алды. Бір ай бойы соларды тыныштандырумен болдық. Қазір бәрі басылды, балалар ортасына үйренді, – № 97 мектеп-гимназияның директоры Замзагүл Қиянова.
Білім ордасы директорының оқу ісі жөніндегі орынбасары Руслана Бұқарованың сөзінше, педагогикалық-психологиялық қолдау қызметіне арнайы отырыс өткізіледі. Бір жылда 5 рет өтіпті. Оған төрағалық ететіндер мектеп директоры және кеңесті мүшелері: инклюзия баласы бар сынып жетекшілері, педагог-ассистенттер қатысады. «Онда баланың динамикасын қарап, қандай көмек керегін, қай маманның көбірек көңіл бөлуі қажет, қандай өзгерісі барын бақылаймыз. Кешегі жолғы жиында 20 баланың дамуы жақсы деп шештік», – дейді ол.
– 33 баланың 20-сында оң өзгеріс бар. Бізде дамуында күрделі кемістігі бар балалар – жетеу. Олар мектепке үйреніп, ортаға бейімделіп, түрлі шараларға атсалысып, үлесін қосып жатыр. Олардың әрқайсысының өз деңгейінде дамып-өсуі байқалады. Мәселен, Серік Сезімнің диагнозы – ақыл-ой кемістігі. Оның оң өзгерісі сабақ үлгерімі емес, әлеуметтенуі жағынан бағаладым. Жақында оның биге құлшынысы оянып, қатысып, байқауларда бағын сынап жүр. Не болмаса Алияр – дамуында тұрақты кемістігі бар бала. Соған қарамастан өз жетістігі, бағындырған биігі мақтан тұтарлықтай. Басында үндемейтін, мұғалімдер тіпті оны сөйлей алмайды деп ойлаған. Қазір ұнамаған нәрсесін «жоқ», «істемеймін», «ұнамайды» деп айта алады. Ортаға үйреніп, мектеп ішінде адаспай, өз сыныбын таба алатын жағдайға жетті. Асанәлі деген баламыз әуелі бір орнында отырмай, айқайлап, ешкімге бой бермей, сыныптан шығып кететін. Бүгінде педагог-ассистентсіз бір сабақ толығымен отыруды үйренді. Арасында шыңғырып, жер тепкілеп жата қалатындар да кездесті. Осының бәрін еңсердік, бұл балалар толыққанды сырқатынан айығып кетті дей алмаймын. Бірақ бұрынғыдай істемей, өзін-өзі ұстайтын болған. Оның өзі – бізге үлкен жеңіс. Бәріне уақыт керек, – дефектолог Меруерт Теміржанқызы.
Маманның айтуынша, ерекше оқушылардың ішінде үшеуі дені түзелді деп көрсетіліп, тізімнен шығарылады.
– Ерекше бала деген диагнозбен келгенімен олар оқу барысына ілігіп, жақсы алып кетті. Сол себепті де қатардағы балаларға қоспақпыз. Біздің мақсат – балаларды көбейту емес, азайту ғой. Кейбірі баласының дені сау баланың қатарына қосылуына қорықса, енді бірі оның сырқат екенін мойындамайды. ПМПК-ға апармақ түгілі, комиссияның қадағалауынан өтпегені бар. Кейде ата-ананың өзі баланы сабағына әкелмейді. Ресми түрде ол балаға диагноз қойылмаған соң, оған біз де ештеңе істей алмаймыз, – дейді ол.
Баласының сауығып кетуіне бей-жай қарайтын да ата-ана бар
Сондықтан мектеп басшылығы бұл жұмысқа ата-ананы да тартуды жөн көрген. Оларға жазғы демалыста не істеу керегі көрсетілген брошюралар таратылған. «Сіз баланы қабылдасаңыз, біз де, орта да оны қабылдайды. Бірлесе жұмыс істесек, ортаға қабілетті адам шығарамыз», – дейді Меруерт Теміржанқызы.
Ерекше білім беруді қажет ететін оқушылардың жұмысын реттейтін үйлестіруші Айгүл Бекеева да ерекше баланың дамуына, қатарынан қалмауына тек мамандар ғана емес, ата-ананың көңіл бөлуі маңызды деп қостады.
– «Мысалы, 27 баланың бәрі дефектолог маманға баруы тиіс. Бірақ үзіліссіз 12 бала ғана келіп жүр. Сәйкесінше, осы келіп жүрген 12 баланың көрсеткіші де жақсы. Көпшілігі – бір келіп, бір кетеді. Егер ата-ана түсініп, баланы барлығымен қамтамасыз етсе, ол да қатарынан қалыспай дамиды. Бірақ көбісі «бала ұялады» деп қоя салады. Меніңше, ұялатын ештеңесі жоқ. Қазақта «ауруын жасырған өледі» демей ме? Баламен бірге әке-шеше де күресуі тиіс. Осыны мүмкіндігінше ата-анаға жеткізуге тырысып жатырмыз», – дейді ол.
Айгүл Бекееваның айтуынша, үйден оқитын бір оқушының ата-анасы әуелде баласын оқытқысы келмеген.
– Жылдың басында ол кісілерге барғанымызда үйіне кіргізбей қойған. Сонда да қоймай жүріп, қайта-қайта барып, түсіндіру жұмысын үзбедік. Әрең дегенде түсініп, әлгі оқушыны үйінде оқытатын болдық. Өзі 6-сыныптың оқушысы, атын да жаза алмайды. Жасы – 13-те, биылға қалай шығаратынымызды білмейміз. Екі жыл қатарынан бір бағдарламаны өтіп жатыр. Ілгерілеу жоқ, ата-ана қараспайды. Оның салғырттығын айтсақ, өзімізге ұрсып шығады, – дейді директордың оқу-тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары Айгүл Есенгелдіқызы.
Мектептің дефектолог маманы бәрі ата-ананың еркінде екенін сөз етті.
– Біз ата-анаға айтамыз, бірақ оларды күштей алмаймыз. Мәселен, әлгі баланың үйіне барғанда ол көбіне ұйықтап жатады. Оны оятып, жаттығу істетіп, біраз сергітіп аламын. Сабақты барынша жеңіл түсіндіріп, тапсырмаларын орындауға тырысамыз. Соның өзінде есінеп, ұйықтап отырады. Басында оның мұндай жағдайын көргенімде жылап шығатынмын, қазір етім үйренді. Өзі таңғы 5-ке дейін ұялы телефоннан түспейді, содан тоғына оратылып ұйықтайды. Өздері кішкентай ғана үйде тұрады. Сабақ оқитындай мүмкіндігі де жоқ. Арасында анасының ішіп алатыны тағы бар. Әуелде ол мектепте оқыды. Бір баланы ұрып жіберіп, тағы бір қыздың қолын сындырды. Оны арашалап жүрген мұғалімнің де қолын көгерткен. Тағы біреуге тиіседі деп қорқып, үйінен оқытатын болдық, – дейді дефектолог Ұлболсын Кенжаева.
Оның айтуынша, бүгінде ұялы телефоннан түспей, цифрлық аутизмге шалдыққан балалардың барын айтты.
– Заман ағымына сай осы күні көп ата-ана жұмысбасты, қым-қуыт тіршілікпен жүріп, бала назардан тыс қалып, оның телефонға көшіп кетуі қалыпты дүниеге айналған. Байқасаңыз, бала телефонға басымен кіріп, миы уланған. Қозғалыс пен жаттығу болмағандықтан қолы қатып қалған. Енді бірінің дені сау боп көрінуі мүмкін. Алайда көзі кетіп қалған, адамға тура қарамайды. Есіл-дерті телефоннан басқа ештеңені қабылдамайды. Жақында осындай диагнозбен Қорғалжыннан бір бала келді. Ол екі жасынан телефонға байланған. Сабақ барысын қорытындылағанда нормаға жетпеді. Енді сол оқушыны ерекше балаларға білім беру тізіміне қосамыз. Анасы болса, «баламды ауру қылдыңдар» деп бізге ренжіді. Алайда баланың сабағын қадағаламаған, оны еркелетіп жіберген. Бала әріп танымайды, мұғалімге өтірік үш қойдыртып жүре берген. Қазір ол оқушыда әжептәуір оң өзгеріс бар, – дефектолог Ұлболсын Кенжаева.
Елорданың шеткері жағында, яғни Конституция, 33 мекенжайы бойынша орналасқан №61 Қ. Сәтпаев атындағы мектеп-лицейіне инклюзиялық кабинет биыл ашылған. Жылдың басы 24 баламен бастап, жыл соңында 27 оқушымен аяқтаған. 2023-2024 оқу жылында 6 баламен бастап, 21 балаға жеткен. Оған тағы 5 оқушы үйден оқытылады.
Айгүл Бекееваның айтуынша, осы жылы 18 баланың ПМПК анықтамасының мерзімі аяқталып тұр.
– Балаларға қайтадан жолдама беріп жатырмыз. Сөйлеу деңгейінің үшінші кезеңі дегендей кейбір балалар бір емес, бірнеше диагнозбен келеді. Біздің балалардың ішінде көзі көрмеу, құлағы естімейтіні жоқ. Көпшілігі – психикалық дамудың кешеуілдеуi диагнозы (ЗПР).
Жақында психологиялық-педагогикалық қолдау орталығының үшінші жиынын өткізіп, ерекше білім беруді қажет ететін тізімнен бір-екі оқушыны шығаруды ұйғардық. Әрине, оның көрсетіп жатқан нәтижесі жақсы. Ол бала бұған дейін бізде 23-24 жылы оқу жылында болған психологиялық даму тежелуі сыныбында оқыған. 6-сыныпта балалардың көбі кетуіне байланысты әлгі оқушы жалпы сыныпқа ауысқан. Онда ол ерекше білімді беруді қажет ететін оқушы ретінде білім алды, – дейді директордың оқу-тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасары Айгүл Есенгелдіқызы.
Расымен әр кабинеттің өз ерекшелігі көп. Ең бастысы – ерекше балалар оқитын оқушыларды тобымен не болмаса жеке де айналысуына мүмкіндік жасалған. Арнайы мамандармен бірлесе отырып, психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету жұмыстары жүргізіледі. Оған қоса, дене шынықтыру мен көркем еңбек пәнінің мұғалімдері жұмысқа тартылып, оқушылар саз балшықпен, бояумен жұмыс істейді.
– Бізде бір дефектолог, үш психолог және арнайы ерекше балаларға білім беретін мамандар жұмыс істейді. Тек логопед маманы жетіспейді, – деді ол.
Соңғы жылдарда ерекше білім беру қажеттілігі бар балалар саны артып отыр. Үкімет тарапынан барлық балаға сапалы білім алудың қолжетімділігін қамтамасыз етуді жетілдіріп-ақ жатыр. Десе де әр білім ордасының өз аумағында шешілуі тиіс мәселесі көп. Инклюзияны қолдау және емдік-сауықтыру кабинетін ашу – бір басқа, ал оны жүргізу, одан нәтиже шығару тынымсыз еңбекті қажет етеді. Қажырлы еңбек мамандардан ғана емес, ата-анадан да, баладан да болуы тиіс. Егер бала мен ата-ана жақсыға үміт етіп, ұмтылмаса, осының бәрі бекершілік. Ерекше қажеттілігі бар бастауыштағы білімі дұрыс болмаса, оның лайықты жұмыс тауып, қоғамның толыққанды мүшесі болуы мүмкін бе? Болашақ жастардың қолында дейміз, сол болашаққа қадам жасау әркімнің өз қолында...