Ұлттық жобаның жаңа межесі қандай?
Соңғы жылдары Қазақстанда демографиялық өсім мен урбанизация үрдісі білім беру инфрақұрылымына елеулі салмақ түсіріп келеді. Ауылдан қалаға жаппай көшу, туу көрсеткішінің артуы, ішкі көші-қон үдерістері қалалардағы мектептердің шамадан тыс толуына әкеліп, білім сапасына тікелей әсер ете бастады. «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы еліміздің түкпір-түкпірінде заманауи, қауіпсіз және технологиялық жабдықталған мектептер салуды көздейді. Бұл – оқушылар санының артуы мен апатты мектептер мәселесін шешуге бағытталған ауқымды бастама. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен басталған жоба үш басты міндетті көздейді: мектеп жүктемесін азайту, қала мен ауыл арасындағы теңсіздікті қысқарту және халықаралық стандарттарға сай білім кеңістігін құру.
Алғашқы жоспар бойынша 2023-2025 жылдар аралығында 842 мың оқушыға арналған 401 мектеп салу көзделген. Алайда қаржылық шектеулерге байланысты бұл көрсеткіш 369 мектепке дейін азайтылып, шамамен 740 мың оқушы орны қарастырылды. Үкіметтің 30 сәуірдегі №294 қаулысымен жобаның ауқымы қайта қаралып, мектеп саны 217-ге, ал оқушы орны 460 400-ге дейін қысқарды. Жаңа нұсқаға сәйкес, 2024-2025 жылдары кемінде 460 400 жаңа оқушы орны (екі ауысыммен) іске қосылуға тиіс: 2024 жылы 257 мың жаңа орын іске қосылады (бұған дейін бұл көрсеткіш 260 600 деп жоспарланған болатын). Ал 2025 жылы 203 400 жаңа орын ашылмақ, ескі жоспардан 3 600 орынға артық. Осылайша, 2025 жылдың соңына дейін 217 жаңа мектеп салынып, енгізілетін орындардың жалпы саны 460 400-ге жетеді.
Жоба жаңа орындар ашумен ғана шектелмейді. Оқу үдерісінің қауіпсіз әрі тиімді болуы үшін оқушылар саны көп, үш ауысымда білім алып жүрген мектептер мен апатты жағдайдағы ғимараттарды жою негізгі нысан ретінде белгіленген. Мәселен, апатты мектептердің үлесі 2023 және 2024 жылдары – 0,2%-ға, 2025 жылы 0,1%-ға дейін қысқаруға тиіс. Ал үш ауысымды мектептердің үлесі 2023-2024 жылдары – 1,2%, ал 2025 жылы 0,6% болуы жоспарланған. Ресми деректерге сүйенсек, 2023 жылдың ортасына қарай елімізде 136 мектеп үш ауысымда, ал 71 мектеп апатты жағдайда жұмыс істеген. Бұл мәселе, әсіресе Алматы, Түркістан, Атырау және Маңғыстау облыстарында күрделі күйде тұр. Аталмыш проблема тек білім сапасына емес, балалардың психологиялық және физикалық жағдайына да кері әсерін тигізіп отыр.
Тағы бір маңызды аспект – жаңа мектептердің орналасуы. Қалалық және ауылдық аймақтардағы инфрақұрылым тең дәрежеде дамуға тиіс. Қаулыда бұл көрсеткіштер де нақты айқындалды. 2024 жылы жайлы мектептерді енгізу деңгейі – 50,6%, оның ішінде: қалада – 30,3%, ал ауылда – 20,3%. 2025 жылы бұл көрсеткіш 100% болады деп күтілуде: қалада – 60,9% және ауылда – 39,1%. Яғни, ауыл мектептеріне ерекше назар аударылып отыр. Бұл – ауыл мен қала арасындағы білім беру теңсіздігін жоюға бағытталған нақты қадам. Бұл мектептердің жобалық қуаты 300-ден 2500 оқушыға дейінгі аралықты қамтып, қала мен ауыл арасындағы білім беру теңсіздігін азайтуға бағытталған. Әсіресе, оқушы саны күрт артқан Астана, Алматы, Түркістан, Қызылорда, Маңғыстау облыстары басым назарға алынып отыр.
«Жайлы мектеп» – жаңа ғимарат ғана емес
Бұл бастама тек жаңа ғимарат салумен шектелмейді. «Жайлы мектеп» ұғымы жылы әрі жарық сыныптар, спорт және шығармашылық үйірмелерге арналған кеңістік, инклюзивті орта және цифрлық технологиялармен қамтылған білім беру процесін білдіреді. Яғни, оқушы тек білім алып қана қоймай, жан-жақты дамуға арналған мүмкіндіктермен қамтамасыз етіледі. Бәлкім содан да болар, жобаның атауын өзгерту жайлы ұсыныс та айтылды.
«Бұл жоба – елімізде орта білім сапасын арттыруға және қала мен ауыл мектептері арасындағы алшақтықты жоюға бағытталған стратегиялық бастама. Бұл — жай ғана мектеп ғимараттары емес, ұлт болашағы өсіп шығатын киелі білім ордалары. Сондықтан ұлттық жоба аясында қалыптасатын білім ұйымдарын «Келешек мектептері» деп атауды ұсынып отырмыз», – деп атап өткен болатын Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев.
Оқу-ағарту министрлігі Орта білім беру комитетінің төрағасы Қаныбек Жұмашевтің айтуынша, жоба аясында тек мектеп салу емес, олардың толық жабдықталуы мен кадрлық құрамына да назар аударылуға тиіс. Себебі жаңа мектептің жайлы болуы тек ғимараттың сапасына емес, онда еңбек ететін мұғалімдердің кәсіби біліктілігіне де байланысты. Осы тұрғыдан алғанда, жоба елдегі мұғалімдер даярлау жүйесіне де серпін береді деген сенім бар.
«Жайлы мектеп» жобасы аясында салынатын білім ұялары халықаралық стандарттарға сай, заманауи құралдармен толық жарақталады. Әр мектепте химия, биология, физика, IT, STEM, робототехника кабинеттері, шығармашылық студиялар, арнайы еңбек шеберханалары, акт залдары, спортзалдар мен ойын алаңдары қарастырылған. Бұл – білім алушылардың жан-жақты дамуына мүмкіндік беретін үлкен кеңістік. Инклюзивті білім беру – жобаның басым бағыты. Пандустар, тактильді белгілер, арнайы санитарлық тораптар, психолог, логопед, дефектолог кабинеттері ерекше қажеттіліктері бар балаларға тең білім алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Оқу кабинеттері заманауи интерактивті тақталармен, интернетпен, жеке шкафтармен, таза ауызсу бұрқақтарымен жабдықталып, оқушылардың денсаулығы мен қауіпсіздігіне ерекше мән берілген. Жаңа мектептердің құрылымы да ерекше: бастауыш пен жоғары сыныптар үшін бөлек блоктар, жеке спортзалдар мен асханалар жоспарланған. Бұл – оқушылардың қозғалысын тиімді реттеуге, оқыту үдерісін оңтайландыруға бағытталған шешім», – дейді Қ. Жұмашев.
Сарапшылардың болжамынша, «Жайлы мектеп» аясында 53 мың уақытша және 41 мыңнан астам тұрақты жұмыс орны ашылып, әсіресе ауылдық жерлерде халықты жұмыспен қамтуға ықпал етеді. Мұғалімдер мен техникалық қызметкерлерге жаңа мүмкіндіктер ұсынылып, білім саласының кадрлық әлеуеті күшейеді. Ең бастысы, жаңа мектептер – тек білім ордасы емес, сонымен қатар ауыл-аймақтардың әлеуметтік дамуының өзегіне айналады. Жаңа мектеп салу – сол өңірдің инфрақұрылымын дамытып, халықтың тұрақтылығын қамтамасыз етуге жол ашады. Бұл – қала мен ауыл арасындағы мүмкіндіктер алшақтығын жоюға бағытталған нақты әрі тиімді қадам.
Қазіргі уақытта 105 білім беру нысанының құрылысы аяқталған. Қалған 112 мектеп 2025 жылдың соңына дейін пайдалануға беріледі. «Жайлы мектеп» ұлттық жобасын іске асыру мемлекет тарапынан жан-жақты қаржыландырылып жатыр. Жобаның негізгі шығындары республикалық бюджет пен Ұлттық қор қаражаты есебінен қамтамасыз етілуде. 2023-2025 жылдарға арналған үш жылдық кезеңде жобаға жалпы 1,5 триллион теңге бөлінген. Оның ішінде 500 миллиард теңге – 2023 жылға, 646 миллиард теңге – 2024 жылға, ал 347 миллиард теңге 2025 жылға жоспарланған. Жобаның негізгі операторы ретінде Samruk-Kazyna Construction акционерлік қоғамы бекітілді. Бұл к омпания мектептердің бірыңғай үлгідегі жобаларын әзірлеуге және құрылыс жұмыстарын жүргізуге жауапты. Ал жергілікті атқарушы органдар өз кезегінде жаңа мектептерге арналған жер телімдерін бөлу мен инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымды қамтамасыз ету міндетін атқарады.
Айдана НҰРМҰХАН