Кедейлікті азайту – адамзаттың ортақ миссиясы. Қытай Халық Республикасы құрылғаннан бері кедейлікті азайтудың табысты жолын қытайлық ерекшеліктермен дамытып, кедейлікке қарсы күрес тарихында шынайы ғажайып жасап, әлемге кедейлікті төмендету саласында қытайлық тәсіл мен қытай тәжірибесін ұсынды.
Қытай кедейлікті азайтуда жалпыға бірдей және көрнекті нәтижелерге қол жеткізді. ҚХР құрылғаннан бері Қытай Коммунистік партиясы Қытай халқын кедейліктен тұрақты түрде құтылу жолымен басқарып келеді. Әсіресе, ҚКП-ның 18-ші съезінен кейін Қытай ауқымы, күші және халықты қамту бойынша бұрын-соңды болмаған кедейлікке қарсы шешуші науқанды ұйымдастырды және жүзеге асырды.
2020 жылдың аяғында елде 98,99 миллион аз қамтылған ауыл тұрғыны кедейліктен толығымен арылды (сол кездегі стандарт бойынша), «кедейлік мәртебесі» 832 уезден біржола алынып, 128 мың кедей ауыл кедейлер тізімінен толығымен алынып тасталды. Осылайша, жекелеген аудандардағы абсолютті кедейлік пен жалпы кедейлік жойылды. Қытай белгіленген мерзімнен 10 жыл бұрын БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі Тұрақты даму күн тәртібінде қойылған кедейлік деңгейін төмендету мақсатына қол жеткізіп, кедейлікпен күресудің адамзат тарихында «бұрын-соңды болмаған жетістікке» қол жеткізді. Барлық азаматты кедейліктен шығару жөніндегі міндеттерді орындау «екі уайымды» жою және «үш кепілдікті» жүзеге асыру қағидатымен толық көлемде іске асырылды – тамақ пен киімге мұқтаждықтың болмауы, кепілдендірілген міндетті мектепте білім беру, базалық медициналық қызмет көрсету және қауіпсіз тұрғын үй, сондай-ақ ауыз судың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Дүниежүзілік Банктің абсолютті кедейлік критерийіне сәйкес (бір адамға күніне 1,9 АҚШ доллары) 1978 жылы реформалар мен ашықтық саясаты басталғаннан бері Қытайдағы кедей халық шамамен 800 миллион адамға азайды, бұл осы кезеңдегі кедейліктің әлемдік төмендеуінің шамамен 75%-ы. Өте кедейлік жағдайында өмір сүретін әлемдік халықтың үлесі 40%-дан 10%-ға дейін төмендеді және Қытай бұл процеске шешуші үлес қосты. Кедейлікпен шешуші күресте жан-жақты жеңіске жеткеннен кейін Қытай бес жылдық өтпелі кезеңді шығармашылық тәртіппен бастады, оның шеңберінде динамикалық мониторинг және атаулы қолдау тетіктері дәйекті түрде жетілдіріліп, кедейлікке жаппай оралуға жол бермеудің «қызыл сызығын» сенімді түрде ұстап тұрды.
Қытайдың кедейлікті азайту тәсілі жаһандық кедейлікті жоюдың жаңа тәсілдерін ашты. Ұлттық шындыққа сүйене отырып, Қытай өзіндік ерекшеліктері бар кедейлікті азайту жолын әзірледі.
Біріншіден, ҚКП басшылығы және негізгі міндеттерге күш-жігерді шоғырландыруға мүмкіндік беретін мемлекеттік жүйенің артықшылықтары синергетикалық әсерін көрсетті. Кедейлікті азайту ұлттық стратегия деңгейіне көтерілді, бұл жұмысты төраға Си Цзиньпин жеке өзі қадағалап, басқарды. Орталық деңгейде стратегиялық жоспарлаудан бастап жергілікті деңгейде қатаң жүзеге асыруға дейін тігінен интеграцияланған кедейлікті басқару механизмі құрылды. Мемлекеттік, нарықтық және қоғамның қатысуының үйлестірілген механизмі құрылды және кедейлікті азайту саясатының жоғары тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін ең қатаң бағалау және мониторинг жүйесі енгізілді.
Екіншіден, даму бағытын тұрақты жүргізу кедейлік мәселесін шешудің түпкі жолы ретінде қарастырылады. Төраға Си Цзиньпин атап өткендей, сайып келгенде, кедейлікті азайту мәселесі даму мәселесі болып саналады. Қытай кедейлерге көмек көрсетуге бағытталған даму саясатын дәйекті түрде жүргізеді, кедей аудандардың экономикалық өсуіне ықпал етеді, кадрларды, капиталды және технологияларды белсенді түрде бағыттайды, бұл даму барысында кедейліктен шығудың тұрақты тетіктерін қалыптастыруға ықпал етеді.
Үшіншіден, «халық бірінші орында» және «халыққа баса назар аудару» қағидаттарын ұстану. Кедейлікті төмендету жөніндегі шараларды іске асыру кезінде Қытай «жалпыға ортақ байыту жолында ешкім шетте қалмауы тиіс» қағидатын басшылыққа ала отырып, әрқашан халықтың мүддесін бірінші орынға қояды. Төраға Си Цзиньпин кедейлікке қарсы күресте, ең алдымен, «аймақ кедей болса да, ой кедей болмауы керек», «кедей аудандарда рухани мәдениетті нығайту» сияқты идеяларды алға тарта отырып, адамдардың сенімі мен ұмтылысын нығайту керек екенін атап өтті. «Балық бергеннен гөрі балық аулаған жақсы», бұл кедейлік мәселесін түбегейлі шешуге мүмкіндік береді.
Төртіншіден, кедейлікті мақсатты түрде қысқарту стратегиясын дәйекті түрде жүргізу. Қытай қолдауға ие болғандарды сәйкестендіруде, жобаларды жоспарлауда, қаражатты пайдалануда, әрбір үй шаруашылығына шаралар жеткізуде, нақты ауылдарға кадрларды бекітуде және кедейлік деңгейін төмендету жөніндегі шаралардың тиімділігін бағалауда дәлдікке қол жеткізеді және т.б. ресурстарды «үздіксіз суару» қағидаты алынып тасталады. Оның орнына жеке және атаулы көмек жүргізіледі, онда «дәрі-дәрмек диагноз бойынша таңдалады».
Қытайдың кедейлікті азайту тәжірибесі Кедейлікті жоюдың жаһандық процесіне ықпал етеді. Халқы көп және даму базасы салыстырмалы түрде әлсіз ірі дамушы ел ретінде Қытайдың абсолютті кедейлікті толығымен жоюдағы табысты тәжірибесі кедейлікті шешуге болатынын және «әлсіздер» деп аталатындар тек алдымен ұшып қана қоймай, сонымен қатар керемет биіктерге жете алатынын нақты көрсетті. Қытайдың табысты нәтижесін басқа дамушы елдер де бейімдей алатынын айқындайды. Кедейлікті азайтуға арналған қытайлық тұжырымдамалар мен тәсілдерді қайталауға болады және кеңінен таратуға болады, бұл Оңтүстік құрлықтағы елдер үшін маңызды нұсқаулық болып саналады.
Қытай кедейлікті азайту бойынша халықаралық ынтымақтастыққа белсенді түрде қатысып жатыр. Дүниежүзілік банктің болжамдары бойынша, Қытай бастаған «Бір белдеу, бір жол» бастамасы (BRI) 2030 жылға қарай шамамен 7,6 миллион адамға кедейліктен, ал 32 миллион адамға орташа кедейліктен құтылуға көмектесе алады. Жаһандық даму бастамасы іске қосылғаннан бергі төрт жыл ішінде 23 миллиард доллардан астам қаражат жұмылдырылып, 1800-ден астам ынтымақтастық жобалары жүзеге асырылды, бұл көптеген елдегі адамдарға пайда әкелді. Қытай -БҰҰ Бейбітшілік және даму қорын және Оңтүстік-Оңтүстік ынтымақтастық қорын құрды және Шығыс Азиядағы кедейлікті азайту жөніндегі ынтымақтастық бастамасы, Қытай-Африка арасындағы кедейлікті азайту жөніндегі ынтымақтастық жоспары және басқа да тетіктер аясында жобаларды үнемі жүзеге асырып келеді. Бұл шаралар әртүрлі елдердегі кедейлікті азайтуға және өмір сүру деңгейін жақсартуға ықпал етеді.
Кедейлікті азайту жөніндегі ынтымақтастық Қытайдың Орталық Азия елдерімен өзара іс-қимылының жаңа бағыты мен қозғаушы күшіне айналып отыр. Екі тарап кедейлікті азайту мәселелері бойынша екіжақты және көпжақты форумдарда, соның ішінде ШЫҰ және Қытай-Орталық Азия механизмінде тығыз байланыс орнатқан және практикалық ынтымақтастықтың икемді және алуан түрлі нысандарын дамытып жатыр. Қытай көшбасшылары Қытайдың кедейлікті азайту тәжірибесін Орталық Азия мемлекеттерімен бөлісуге деген міндеттемесін бірнеше рет атап өтті. 2021 жылдың қыркүйегінде Қытай ШЫҰ-ға мүше мемлекеттерге үш жыл ішінде кедейлікті азайту дағдыларын оқытуға 1000 квота беретінін мәлімдеді.
2023 жылдың мамыр айында Қытай мен Өзбекстан Үкіметаралық ынтымақтастық комитеті аясында кедейлікті азайту саласындағы ынтымақтастық жөніндегі кіші комитет құрды. Бұл Қытай мен Орталық Азия елдері арасында кедейлікті азайту саласындағы ынтымақтастықты ілгерілетудегі маңызды қадам болды және оң нәтиже берді. Биыл мамыр айында Сиань қаласында ШЫҰ-ның кедейлікті азайту және тұрақты даму форумы сәтті өтті, бұл тәжірибе алмасу және кедейлікті жоюдағы озық тәжірибелерді қабылдау және тұрақты дамуды ілгерілету үшін тиімді платформа болды. Шілде айында Шыңжаңда Қытай – Орталық Азия ынтымақтастық орталығы ресми түрде құрылды. Оның ашылуы «Қытай – Орталық Азия» екінші саммиті өтті. Бұл Қытайдың кедейлікті азайту саласындағы Орталық Азия елдерімен өзара іс-қимылының жаңа кезеңін белгіледі.
Қытай мен Қазақстан жаңғыру жолындағы сенімді серіктестер ретінде қызмет ете отырып, кедейлікті азайту саласындағы ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуі қажет. Абсолютті кедейлікті жою кедейлікті азайту шараларының аяқталуын білдірмейді. Кедейлікті толығымен жою және ортақ өркендеуге қол жеткізу Қытай Коммунистік партиясы (ҚКП) Қытай халқымен бірге ұмтылатын негізгі мақсат болып қала береді. Биыл қазан айында Қытай Коммунистік партиясының ХХ съезінің төртінші пленарлық отырысы сәтті өтті, онда жүйелі жоспарлау жүргізіліп, Қытайдың алдағы бес жылдағы әлеуметтік-экономикалық дамуының стратегиялық бағыттары анықталды. 15-ші бесжылдық жоспарды жүзеге асыру барысында Қытай кедейлікті азайту нәтижелерін нығайтуды және кеңейтуді, ауылдық жерлерді жандандыруды жан-жақты ілгерілетуді және Қытайды жаңғырту жолындағы ілгерілеуді ынталандыруды жалғастыруды көздейді.
Қытай мен Қазақстан – жаңғыру жолындағы тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестер. «Бір белдеу, бір жол» бастамасы бойынша бірлескен жоғары сапалы құрылыс, сондай-ақ сауда және инвестиция, ауыл шаруашылығы, көлік және логистика саласындағы өзара тиімді ынтымақтастық екі елдің экономикалық дамуына үнемі жаңа серпін беріп келеді. Болашаққа көз жүгіртсек, Қытай 15-ші бесжылдық жоспарды әзірлеу мен жүзеге асыруды Қазақстанмен саяси серіктестікті нығайту, тәжірибе алмасуды тереңдету және кедейлікті азайту бойынша бірлескен жобаларды жүзеге асыру үшін маңызды мүмкіндік ретінде пайдалануға дайын. Біз сондай-ақ Қытай мен Қазақстан үшін ортақ болашақ қоғамдастығын құру мақсатында ұлттық даму мен өркендеуді бірлесіп ілгерілетуді, әлеуметтік әл-ауқатқа және жан-жақты жеке дамуға қол жеткізуді мақсат етеміз.
Хань Чуньлинь,
Қытай Халық Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі