Бикен Ырымқызы Римова – қазақ сахна өнерінде есімі алтын әріппен жазылған тұлға. Оның өмір жолы жай ғана бір актрисаның тағдыры емес, ХХ ғасырдағы қазақ мәдениетінің бет-бейнесін айқындаған тарихи кезеңнің көрінісі. 1923 жылы Жетісу өңірінде дүниеге келген ол балалық шағында қоғамның қасіретті кезеңін бастан өткерді. Ашаршылық, қуғын-сүргін, тұрмыс тапшылығы - бәрі жас қыздың өмірге көзқарасын ерте қалыптастырып, жігерін шыңдады. Кейінгі сахналық рөлдеріндегі терең психологиялық бояулар мен шынайылықтың түп-тамыры да осы өмірлік тәжірибелерден бастау алады.
Алғашында Бикен өнер жолын таңдауға батыл қадам жасамаған. Оның ойында есеп-қисапқа байланысты мамандыққа бару ниеті болғаны айтылады. Бірақ тағдыр оны өнермен тоғыстырды. 1940 жылдардың басында ол Алматы театр училищесіне түсіп, кәсіби білім алды. Бұл оқу орны тек сахналық техника мен актерлік шеберлікті үйретіп қана қойған жоқ, сонымен бірге жас актрисаның ұлттық болмысын өнер тілімен үйлестіруге мүмкіндік берді. Сол кезде қазақ мәдениетінде театр жаңадан қанат жайып келе жатқан құбылыс еді. Ал Бикен Римова сол жаңа дәуірдің іргетасын қалаушылардың біріне айналды. Оның ұстаздарынан үйренген тәртібі мен сахнаға деген адалдығы өмірлік кредосына айналды.
Жас актриса алғаш рет сахнаға Мұхтар Әуезовтің «Еңлік-Кебек» пьесасындағы Еңлік рөлінде шықты. Бұл рөл – оның болашақ жолын айқындаған үлкен сынақ болды.
Фото Бикен Римоваға арналған фотоальбомнан алынды (Алматы, 2013)
Өмірде көрген қасіреттерін сахнадағы Еңліктің тағдырымен ұштастыра отырып, ол көрерменнің жүрегіне жеткен шынайы бейне жасады. Жасөспірім шағында алған өмірлік сабақтары сахнадағы әрбір қимылы мен сөзінен аңғарылып тұрды. Осылайша, Б.Римованың қалыптасу кезеңі тек кәсіби жетілу ғана емес, жеке тағдырдың халық өнерімен тұтасып кеткенін көрсетеді.
Бикен Еңлік үшін туған. Еңлік бақытты Бикенге кездескен, - деген екен Мұхтар Әуезов
Бикен Римованың сахнадағы ғұмыры - қазақ театр өнерінің даму тарихымен астасып жатқан үлкен шежіре. Ол 1943 жылдан бастап өмірінің соңына дейін М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының актрисасы болды. Бұл театрдың сахнасы тек өнер ордасы ғана емес, ұлттық рухтың орталығы еді. Сондықтан Бикен Ырымқызының онда қалдырған әрбір рөлі - халық жадында сақталған мәдени ескерткішпен тең, - деп жазады театртанушылар.
Фото Бикен Римоваға арналған фотоальбомнан алынды (Алматы, 2013)
Театрдағы басты жетістіктерінің бірі - классикалық қазақ драматургиясының кейіпкерлерін сомдауы. Әуезовтің «Қаракөзіндегі» Маржан, «Абайдағы» Зейнеп, «Еңлік-Кебектегі» Еңлік бейнелері оның орындауында тек көркем образ емес, дәуірдің, халықтың мінезін жеткізген тұлғалар болды. Бикен Римованың шығаршылығы жайлы оқып отырсақ, зерттеушілердің құнды пікірлерін табуға болады. Мысалы, Бикен апа әсіресе, ана, әйел, ар-намыс иесі сияқты бейнелерді ерекше табиғи шынайылықпен жеткізді. Көрермен оның сахнадағы сөзін ғана емес, жүрек жылуын сезетін. Бұл шеберліктің сыры Римованың сахнаға адал көзқарасы мен жеке өмірлік тәжірибесін кейіпкерлер тағдырымен үйлестіре білуінде. Сонымен қатар ол тек ұлттық драматургиямен шектеліп қалмай, әлемдік классиканы да игерді. Мольердің, Гогольдің, Шекспирдің пьесаларындағы образдарды сомдап, қазақ сахна өнерін әмбебап деңгейге көтерді.
Кино саласында да Бикен Римова өзіндік қолтаңбасын қалдырды. «Менің атым Қожа», «Ана туралы аңыз», «Тоғысқан тағдырлар» секілді фильмдерде ол сомдаған бейнелер ұлттық экран өнерінің классикасына айналды. Оның әрбір рөлі сахналық мәнерінен бөлек, экранда табиғи қарапайымдылықпен, өміршең сипатпен көрінді. Бикен Римованы көрермен «кинодағы шынайылықтың символы» деп қабылдады.
"Тоғысқан тағдырлар" телехикаясынан скриншот
Бикен Ырымқызы жайлы естеліктерде оның театрдағы және кинодағы бұл көпқырлылық оның бір ғана әртіс емес, тұтас мәдениет қайраткері екенін көрсетеді. Ол сахнада тек рөл ойнаған жоқ, ол ұлттық болмысты өнер тілімен сөйлетіп, қазақ руханиятын әлемдік мәдени кеңістікке шығарды. Оның өнер жолы - театрдың тарихы ғана емес, қазақ әйелінің өнердегі өркендеуі мен қоғамдағы орнының кеңею көрінісі.
Оның шығармашылық ізденістерінің тағы бір қыры - естелік пен эссе жанрындағы еңбектері. «Өнердегі өнегелі өмірлер» атты кітабында Римова сахналық ұстаздары мен замандастары жайлы толғанады. Бұл кітап тек мемуарлық еңбек емес, қазақ театр өнерінің өзіндік дереккөзіне айналған құнды дүние. Өнер қайраткерлері туралы шынайы естеліктер кейінгі буын үшін тарихи сабақ әрі өнеге болып отыр.
Бикен Римованың шығармашылық қызметі тек сахна мен қаламмен шектелген жоқ. Ол қазақ мәдениетінің дамуына, театрдың қоғамдық беделінің артуына да зор үлес қосты. Әрбір шығармашылық кездесуде, әрбір жас актердің қасында ол тәрбиеші, кеңесші, бағыт беруші ретінде көрінді. Оның бойындағы мейірім мен қатал талаптың үйлесімі талай өнерпаздың қалыптасуына ықпал етті.
Фото Бикен Римоваға арналған фотоальбомнан алынды (Алматы, 2013)
Қоғамның мойындауы да оның еңбегін бағалағанын көрсетеді. Бикен Римова Қазақ КСР-нің халық әртісі атағын (1966) иеленді, мемлекеттік сыйлықтарға лайық болды. Кейінгі жылдары Қазақстан Республикасының «Парасат» орденімен марапатталды. Бұл марапаттар тек жеке еңбегіне емес, тұтас қазақ театр өнеріне қосқан үлесіне берілген баға.
Өнердегі мұрасын жалғастыратын үлкен бір белгі - Талдықорғандағы қазақ драма театрына оның есімінің берілуі. Бұл тек ресми құрмет қана емес, халық жүрегіндегі алғыс пен сағыныштың белгісі. Театрдың көрермендері мен актерларының айтуынша, сырттан келіп есігін ашқаннан-ақ әрбірі Бикен Римованың рухын сезеді.
Бикен Римованың есімі - қазақ сахнасы мен киносының тарихында мәңгілік қалатын рухани құбылыс. Ол жасаған бейнелер бүгінгі күні де өз маңызын жоғалтқан жоқ, себебі олар тек белгілі бір спектакльдің кейіпкерлері емес, тұтас қазақ қоғамының мінезін, арманын, күресін бойына жинаған символдар еді. Оның сахналық өнері уақыттан озған шынайылығымен құнды: әрбір рөлінде ұлттық дүниетаным мен адамзаттық құндылықтар қатар өрілді.