Интернет дәуірінде алаяқтардан қорғану барған сайын күрделене түсуде. Қазір фишингтік әдістер арқылы банк жүйелеріне заңсыз жолмен қол жеткізетін алаяқтардың әрекеті жиілеп барады.
Алаяқтыққа жол жоқ
2,840
оқылды

Мамандардың айтуынша, адамның сеніміне кіріп, оны алдау арқылы қаржысын иемдену – ең кең таралған қылмыс түріне айналған. Алаяқтар әртүрлі әдіс-тәсілдерге жүгініп, азаматтарды сан соқтыруға тырысады. Сондықтан мұндай құқықбұзушылықтар жыл сайын көбейіп келеді. Осыған орай Алматы облысында «Алаяқтыққа жол жоқ» жедел алдын алу шарасы жүргізілді.

Алматы облысы Полиция департа­менті Киберқылмысқа қарсы іс-қимыл басқар­масының басшысы Нұржан Кең­ес­­хан­ұлының айтуынша, жыл басы­нан бері өңірде 550 интернет-алаяқтық фак­ті­сі тіркелген. Оның ішінде, 131 қыл­мыс­­тық іс аяқталып, 114-і сотқа жолданды.

Ең көп тараған алаяқтық түрлері – банк қызметкері ретінде алдау, онлайн саудадағы және инвестициялық жалған ұсыныстар, сондай-ақ әлеуметтік көмек пен несие сылтаулары.

– Алдын алу аясында 15 ақпараттық акция өткізіліп, 25 000 парақша таратыл­ды, 11 билборд пен LED-экран орнатыл­ды. 120 мектеп, 3 колледж және универ­си­тет­те кибергигиена бойынша сабақтар жүр­гі­зілді, 10 мақала, әлеуметтік желілер­де 30-дан астам бейнеролик пен үндеу жария­ланды, – деді Нұржан Кеңесхан­ұлы.

Сонымен қатар қазір интернет-ала­яқ­тықтың бірнеше жаңа түрі белең алған. Біріншісі, банктік алаяқтық – жалған қоңырау арқылы азаматтарды қорқытып, жеке деректерін алу. Бұл азаматтардың қаржысын заңсыз жолмен иемденуге бағытталған қылмыс түрі. Қазіргі цифр­лық дәуірде «банктік алаяқтық» алаяқ­тық­тың кең тараған формаларының бірі болып отыр. Алаяқтар түрлі тәсілді қол­да­на отырып, адамдарды алдап, олар­дың банк шоттарына, карталарына және жеке деректеріне қол жеткізеді. Қорғану үшін азаматтар банк немесе құқық қорғау ор­га­ны ешқашан құпия ақпаратты сұра­май­­тынын есте сақтауы керек. Сондай-ақ хабарласқан адамға жеке деректерді бірден бере салмай, күдік туындаса, банкпен тікелей байланысқан абзал. 

Қазір банктік алаяқтықтың ең кең таралған түрі – онлайн сауда арқылы жасалатын қылмыстар. Алаяқтар интер­нет-дүкендер мен әлеуметтік желілер арқылы жалған тауарлар мен қызметтерді ұсынып, азаматтарды алдап соғады. Олар көбінесе төмен баға немесе шектеулі уақыттағы «жеңілдіктермен» қызықтыр­ып, адамдардан алдын ала төлем талап етеді. Төлем жасалған соң байланыс үзіледі, ал тапсырыс берілген зат ешқа­шан келмейді.

Сонымен қатар соңғы уақытта жалған инвестициялық жобалар арқылы жасала­тын алаяқтық көбейіп келеді. Бұл әдісте алаяқтар жалған жарнамалар мен жалған уәделер арқылы адамдарды оңай пайда табуға сендіріп, қаржысын заңсыз ием­ден­еді. Жаңа технологиялар дамыған сайын алаяқтық түрлері де күрделеніп келеді. Солардың бірі – дипфейк техно­ло­гиясын қолдану арқылы адамдарды алдау. Алаяқтар адамның бейнесі мен дауы­сын жасанды интеллект көмегімен өңдеп, оны туысқаны немесе басшысы сияқты көрсетіп, ақша сұрайды.

Содай-ақ қазір әлеуметтік желіде кү­мән­ді сілтемелер көп таралып жүр. Бұл да алаяқтықтың бір түрі. Фишинг – ин­тер­нет алаяқтарының ең кең таралған әдістерінің бірі. Бұл тәсіл арқылы олар адам­дарды жалған сілтемелерге кіргізіп, олардың логині мен құпия сөзін ұрлайды. Нәтижесінде, азаматтардың банк шот­тары мен жеке кабинеттеріне заңсыз қол жеткізіледі. 

Елімізде қауіптің алдын алуда пайда­лану­шыларға консультативтік және тех­никалық қолдау көрсететін Компью­тер­лік инциденттерге әрекет ету орталығы (KZ-CERT) интернет алаяқтық пен фи­шинг­ке ұрынған азаматтарға жәрдем­де­седі. Орталық азаматарға алаяқтардан алданбау үшін нені білу керегі бойынша кеңес береді.

Соның ішінде Фишингтен қалай аулақ болуға болатыны ескертілді;

• Сондай-ақ күдікті хаттар мен хабарламаларға абай болу;

• Ақша талап ететін, сыйлықтар ұсына­тын немесе Instagram аккаунтың­ызды жою немесе бұғаттау қаупі бар хабар­­ламаларға сенбеу тәрізді кеңес айтылды;

• Ал арнайы ескерту жасалар болса, Instagram-нан және Facebook-тен сіз­дің аккаунтыңыз туралы электрондық пошта­лар тек @mail.instagram.com және @facebookmail.com; пошталарымен келеді.

Кейбір алаяқтық хаттар алғаш қара­ғанда өте сенімді болып көрінуі мүмкін. Ондай хаттар ресми стильді қолдана алады және фирмалық логотиптерді қамтуы ықтимал. Құпия ақпаратты ашуға немесе құрылғыға бірдеңе орнатуға қа­білет­ті кез келген әрекетті дереу орындау­ды талап ететін хатты көрген сәтте аздап кідіртуді ұмытпаңыз.

Осыған орай «Алаяқтыққа жол жоқ» жедел алдын алу шарасы аясында тәртіп сақшылары азаматтарды сақ болуға ша­қыр­ып, күмәнді жағдай туындаса, бірден «102» нөміріне хабарласуды ұсынды.

 

Көктем ҚАРҚЫН