Негізінен, арнайы қаулы Премьер-Министр Олжас Бектеновтің Қызылорда облысына жұмыс сапары барысында берілген тапсырмаларын орындау мақсатында әзірленіп отыр. Осы бағытта Қызылорда қаласындағы жаңадан ашылған халықаралық әуежай терминалының жанынан 550 гектар аумақ белгіленген.
Жалпы, Қызылорда облысының әлеуметтік-экономикалық дамуына тың серпін беретін өміршең жобалар мен ауқымды бастамалар тұрақты түрде жүзеге асырылып келеді. Соның ішінде мұндай реформа Қызылорда облысының тарихында бұған дейін де жүзеге асырылды. Нақтысын айтқанда, Президенттің 1996 жылғы 8 қазандағы №3123 Жарлығына сәйкес Қызылорда арнайы экономикалық аймағы құрылған болатын. Алайда бұл реформа қолданыста көп болмады. Нақтысын айтқанда, 2007 жылға дейін қабылданған бұл реформа түрлі экономикалық және құрылымдық себепке байланысты тек 1999 жылға дейін ғана жұмыс жүргізді. Дейтұрғанмен, осы қысқа мерзім ішінде Сыр өңірінде экономикалық аймақ құру идеясының өзектілігін ашып көрсете алды. Оның маңызын сол реформаны жүзеге асыру кезеңінің басы-қасында жүрген сарапшылар да жоққа шығармайды.
Бұл сол бір тоқырау кезеңінде тығырықтан шығудың басты жолы ретінде қарастырылғаны белгілі. Яғни, жаппай жекешелендіру үдерісі жүріп жатқан уақытта экономикалық реформа арқылы кәсіпкерлікті дамытуға қолдау жасай отырып, халықты кәсіпкерлікке жұмылдыру көзделді. Сол кезеңде әкімшілік кеңес төрағасының орынбасары болған Нәжмәдин Мұсабаев экономикалық реформа облыс дамуына оң серпін бергенін алға тартады.
«Еліміз Тәуелсіздігін алып, нарықтық экономикаға қадам басқан тұста ел экономикасында көптеген өзгеріс орын алды. Одақтық қатынастар тоқтаған алғашқы жылдары бәріне қиын болды. Ол уақытта басқасын айтпағанда, елде азық-түлік тапшылығы сезілді. Тіпті, нанның өзін кезекке тұрып алатын күйге жеткеніміз ел есінде. Сол тоқырау кезеңде алғаш рет шаштараз бен аяқкиім жөндеу шеберханасын жекешелендіріп, куәлігін табыстаған кез де дәл бүгінгідей көз алдымда тұр. Бұған қоса, жәрмеңкелер өткізіп, елді мекендерде, білім ордалары жанынан кіші цех пен ферма ашыла бастады. Ол кезде облыс әкімінің орынбасары қызметін атқаратын едім. Соған орай елді қиындықтан алып шығудың барлық тетігі қарастырылды. Соның негізінде Қызылорда қаласы арнайы экономикалық аймағын құруға шешім қабылданды. Бұл уақытта Қызылорда қаласы әкімінің орынбасары лауазымын атқардым. Осылайша, Қызылорда қаласы аумағында қүрылған АЭА арқылы облыс орталығына жеткізілетін барлық тауар, құрылыс материалы, техника мен өндіріс өнімдері жеңілдетілген кедендік салық төлеуге мүмкіндік алды. Яғни, өңірімізде өндірілмейтін азық-түлік өнімдерін, құрылыс тауарларын сырттан жеткізуге көптеген жеңілдік жасалды. Соның арқасында басқа өңірлермен салыстырғанда Қызылорда облысында өрлеу байқалды», – дейді сарапшы.
Архив деректеріне зер салсақ, экономикалық реформа 1997 жылы жоғары қарқында жүргізіле бастады. Сол жылы аталмыш арнайы аймақтың Әкімшілік кеңесінің Жарғысы бекітіліп, оны басқару құрылысы нақтыланады. Соның негізінде қала әкімі – Қызылорда арнайы экономикалық аймағы Әкімшілік кеңесі төрағасының іс-қимыл жоспары, Қызылорда АЭА-ның 1997 жылға арналған бюджеті бекітіледі. Сонымен қатар 1997-2000 жылдарға арналған шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту және қолдау бағдарламасы қабылданды.
Ол уақытта Қызылорда арнайы экономикалық аймағы 821 шаршы километр жерді құрады. ҚАЭА-ға тиесілі әкімшілік-аумақтық құрылымы 8 әкімшілік бірлікке кірді. Оның құрамында Қызылорда қаласынан бөлек, Тасбөгет, Белкөл қыстағы мен қала іргесіндегі 5 ауылдық округ болды.
Сол кезеңде ҚАЭА-да Қызылорда қаласындағы кәсіпкерлікті дамыту, шағын өндіріс орындарын өркендетуге жағдай жасау, халыққа қызмет көрсету саласындағы шағын кәсіпкерлікті дамыту, бизнесті қолдау инфрақұрылымын ілгерілету секілді бағыттарға басымдық берілді. Сол сияқты инвестициялық ахуалды арттыру негізінде құны 35,5 млн АҚШ доллары болатын 65 бизнес-жоба әзірленіп, оған шетелдік инвесторлар тартылып, ауқымды жұмыс атқарылды. Өңірде 8 бірлескен кәсіпорын табысты жұмыс жасады. Осындай жұмыстар нәтижесінде аймақтағы өңдеу кәсіпорындарында өнімдер көлемі едәуір артты. Бұл – бұған дейін өңірде қабылданған экономикалық реформа аясында атқарылған қыруар жұмыстың бір парағы.
Сыр жұртшылығы биылғы «Қорқыт Ата» АЭА-дан да осындай жемісті нәтиже күтетіні жасырын емес. Осыдан 30 жылға жуық уақыт бұрын жинаған тәжірибеге сүйене отырып, аймақтың әлеуетін арттыруға негіз болатын тың бастамалар жүзеге асырылатынына сеніммен қарайды.
Жалпы, бұл жолғы мақсат – өңірге инвестиция тарту, салық түсімдерін азайту, жаңа жұмыс орындарын қүруға негізделген. Сонымен қатар өнеркәсіп орындарын құру және көліктік-логистикалық әлеуетті дамыту есебінен нарықты сапалы және бәсекеге қабілетті өніммен қамтамасыз етуге басымдық беріліп отыр.
Негізінен, бұл жолғы «Қорқыт ата» арнайы экономикалық аймағының қүрылымына 3 ішкі аймақ енгізілген. Атап айтқанда, авиацияға қызмет көрсету, көтерме-бөлшек сауда, қоймалау және сақтау аймағы мен өнеркәсіптік аймақ кіреді. Арнайы экономикалық аймаққа құрылыс индустриясы, жеңіл өнеркәсібі, машина жасау, көлік-логистика, технологиялар мен инновациялар салаларындағы инвестициялық жобалар жоспарланып, жеңіл өнеркәсіп саласы бойынша жүн және тері өңдеу, киім өндірісі, тоқылмаған материал өндірісінің тізбесі енгізілген. Экономикалық реформаға қатысушыларға белгіленген заңнамаға сәйкес салықтық және кедендік жеңілдіктер қарастырылып отыр.
«Қызылорда қаласында жаңадан ашылған «Қорқыт ата» халықаралық әуежайының терминалы жанынан арнайы экономикалық аймақ құру шешімі құптарлық іс деп ойлаймын. Бұл бірінші кезекте қаламыздың экономикалық әлеуетінің артуына, өсіп-өркендеуіне зор ықпалын тигізеді деген үміт зор. Аталмыш аумақта инветиция тарту арқылы ауқымды жобалар жүзеге асырылып қана қоймай, қосымша жұмыс орындарының ашылуы көпшілік қауымның ертеңге деген сенімін еселей түскені анық. Осы арқылы Қызылорда халқын жұмыспен қамтып, өңірде кәсібін өрістетуге мүдделі кәсіпкерлерге де бар жағдай жасалады деп күтілуде. Сондықтан бұл бастаманы қолдаймыз және оң нәтиже болтынына сеніммен қараймыз», – деп ойын жеткізді Нәжмәдин Түрікбенұлы.
Жалпы, аталмыш стратегиялық жоба Қызылорда облысының экономикалық дамуына тың серпін береріне сенім зор. Оның ішінде аймаққа ірі отандық және шетелдік инвесторлар тарту, жаңа өндірістік қуаттарды іске қосу, 3 000-нан астам жаңа жұмыс орындарын ашу мен облыстық экспорттық және көліктік әлеуетін күшейту жоғары маңызға ие. Осы арқылы Қызылорда өңірін Қазақстанның логистикалық және өндірістік картасында жетекші орынға шығарады деп күтілуде. Сондықтан Сыр халқы экономикалық реформаның келешегіне зор үмітпен қарайды.
Ербақыт ЖАЛҒАСБАЙ, Қызылорда облысы