Жақында жол үстінде болған зорлау фактісі бойынша сот айыпталушы азаматтарға 2,5 жыл түрме жазасын кескені туралы жаңалық қоғам наразылығын туғызды. Қылмыскерлерге жеңіл жаза берілгенін сынаған белсенділер мәселенің бір ұшын Қылмыстық кодекстегі зорлау бабының орташа деңгейлі қылмыстар санатына жатқызылуынан іздеді. Әлеуметтік желіде белсенді жастардың бір тобы «#ОрташаЕМЕС» флешмобын бастады. Флешмоб қатысушылары «Арыз жазу – ұят емес, зорлық-зомбылық жасау ұят», «Жәбірленушіні емес, қылмыскерді айыптаңдар», «Жоқ деген жоқ», «Зорлама» деген жазуы бар парақтарды ұстап түскен сурет астына аталған мәселеге қатысты ойларын жазды. «Айқын» редакциясы флешмоб авторларының бірі Айгерим Шадеевамен сөйлесіп, жедел сұхбат алған еді.
Айгерим Шадеева – Назарбаев университетінің түлегі. Оқу бітірген соң, Мәскеудегі McKinsey консалтингтік компаниясында жұмыс істеген. Қазір достарымен бірге құрған Astana debate union үкіметтік емес ұйымында қоғамдық саладағы тәжірибесін толықтырып жүр. Тальгодағы зорлық туралы жаңалықтан кейін Айгерим бұл мәселеге көпшілік назарын аударатын жоба жасауды қолға алған. Әлеуметтік желіде қолдаушыларының қатары күн өткен сайын артып келе жатқан жобаның ерекшелігі мен маңызы туралы оқырманға түсінікті етіп баяндау үшін, Айгерим айтқан ойларды бөлмей беруді жөн көрдік.
Досыммен бірге отырып, акция жасау үшін жылдық жоспар мен ұзақ дайындық қажет емес деген байламға келдік. Аз уақытта ұйымдасып, әлеуметтік желіге «фотограф, визажист пен суретке түсетін модель іздейміз» деген хабарландыру салдық. Көп ұзамай онлайн талқылауға 85 адам қосылды. Онда жастар мәселеге қатысты көзқарастарымен бөлісіп, қоғамдық маңызға ие тақырыптарды қызу талқылады. Осыдан кейін бәрін фототүсірілімге шақырдық. Суреттер дайын болған кезде флешмоб қатысушылары оларды әлеуметтік желідегі парақшаларына жүктеп, жазбаларымен бөлісті.
Менің ойымша, зорлау – ауыр қылмыс. Бірақ флешмобтың мақсаты – заңды өзгерту емес, адамдардың аталған мәселе жөнінде көбірек білуіне жағдай жасау. Өйткені заңға өзгеріс енгізу сияқты жұмыстар бір ғана флешмоб өткізу емес, заң шығарушы органдармен тығыз байланыста жұмыс істеу арқылы жүзеге асуы керек деп ойлаймын. #ОрташаЕМЕС хэштегін әлеуметтік желідегі оқырмандарым таңдады. Соған қарағанда зорлау қылмысының санатын өзгерту туралы ұсыныс көпшіліктің көкейіне қонған сияқты. Флешмобтан кейін зорлау үшін берілетін жазаны қатаңдату үшін күресуге дайын азаматтар табылса, тек қуанамыз. Әзірге жоба арқылы жастардың қалыптасқан жағдаймен тереңірек танысқанын қалаймыз. Осыған дейін әртүрлі платформаларда сауалнама жүргізіп, көп адамның зорлау үшін қандай жаза берілетінінен бейхабар екенін түсіндім. Зорлаудың орташа санаттағы қылмыс деп мойындалуынан күдіктіні сотқа дейін қамау мүмкін емес. Одан бөлек, сот үкімі шыққан қылмыскерлер әдетте жақсы тәртібі үшін немесе Қазақстанда жиі болатын мерекелерге орай әртүрлі амнистияға ілініп, бостандыққа шығып жатады. Адамдардың көбі бұл туралы білмейді. Сондықтан Алматыдағы қоғамдық орында зорланған қыздың оқиғасы сияқты жағдайлар жиі қайталанады. Медеу мұз айдынындағы зорлау фактісі бойынша жауапқа тартылған қылмыскер амнистия бойынша босап шығып, тағы бір қылмыс жасап үлгерген. Менің ойымша, мұндай оқиғалар қалың көпшілік назарына ұсынылуы керек.
Акцияның тағы бір мақсаты – зорлық құрбандарына өз басынан өткен жағдай туралы қоғамда ашық айту ұят емес екенін түсіндіру. Мәселен, үйіңізді біреу өртеп кетсе, сіз бұл үшін ұялмайсыз. Өзіне қарсы жасалған қылмыстың қай түріне болсын жәбірленуші кінәлі емес. Адамның киімі, өзін-өзі ұстауы, жынысы, жасы оған көрсетілген зорлықты ақтай алмайды.
Көбіне кінәні жәбірленушіден іздейтін қоғамдық сананы өзгерту үшін жыныстық бопсалауға ұшыраған, зорлық-зомбылық құрбаны болған азаматтардың оқиғасы жиі айтылуы керек. Мұндай оқиғамен кез келген адам бетпе-бет келуі мүмкін екенін түсіндіру үшін, қоғамға белгілі танымал тұлғалар өз тәжірибелерімен ашық бөліссе жақсы болар еді. Сонымен қатар отбасында балаларға жыныстық тәрбиені дұрыс беру де өте маңызды. Өкінішке қарай, біздің қоғамда бұл тақырып әлі де жабық күйінде қалып отыр. Көп жағдайда зорлық жасаған кісі бөтен адам емес, жәбірленушінің айналасында жүрген азамат боп шығады. Сондықтан кішкентай күнінен бастап, балаға оның денесіне қол тигізуге ешкімнің құқығы жоғын түсіндіру қажет.