Жалпы отырыста Мәжіліс есірткі, психотроптық заттардың және олардың прекурсорларының заңсыз айналымына қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады. Заң жобасы бойынша баяндама жасаған Заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің төрайымы Снежанна Имашева есірткі қылмысына қарсы күресті прекурсорлар мен зертханалық жабдықтарды заңсыз жеткізудің жолын кесуден бастау керек екенін, алайда қолданыстағы заңнамада оларға контрабанда үшін ғана жауапкершілік белгіленгенін атап өтті.
«Қылмыстық кодекстің 301 және 303-баптарына прекурсорларды заңсыз дайындағаны, өңдегені, сатып алғаны, сақтағаны, тасымалдағаны және жөнелткені үшін қылмыстық жауапкершілікті, яғни олардың заңсыз айналымы үшін, сондай-ақ олармен жұмыс істеу қағидаларын бұзғаны үшін жауаптылықты көздейтін түзетулер енгізу ұсынылады. Сонымен қатар прекурсорлар мен күшті әсер ететін заттарды дайындауға немесе өңдеуге арналған құралдар мен жабдықтардың заңсыз айналымы да қылмыстық жазаға тартылуы керек», – деді С.Имашева.
Жұмыс тобының жетекшісі Дмитрий Колода Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысында есірткінің заңсыз өндірісін есірткі қылмысының аса қауіпті түрлеріне теңестіруді тапсырғанын айтты. Өз кезегінде депутаттар осы бап үшін жазаны өмір бойына бас бостандығынан айыруға дейін енгізуді ұсынды. Сондай-ақ «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодекстің 174-бабына түзетулер енгізіледі. Оған сәйкес, психоактивті заттарды қолдануға байланысты мәжбүрлеп емдеуден өткен адамдар клиникадан шығарылғаннан кейін динамикалық бақылауға жатады және онда емнен өтуге міндетті. Сонымен қатар отырыста Мемлекеттік статистика және деректерді басқару мәселелері жөніндегі заң жобасы бірінші оқылымнан өтті. Оны Парламент депутаттары Мемлекет басшысының Ұлттық статистика бюросын реформалау және цифрландыру жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатымен әзірледі. Жиында заң жобасы бойынша жұмыс тобының жетекшісі Екатерина Смышляева баяндама жасады.
«Мемлекет басшысы статистикалық ақпаратты қалыптастыру тәсілдерін өзгерту жөнінде бірнеше рет тапсырма берді. Үлкен деректер мен цифрландырудың даму дәуірінде ақпарат жинаудың ескі әдістері өзектілігін жоғалтады. Заң жобасы деректерді басқару және статистикалық ақпаратты қалыптастыру тәсілдерін қайта қарау үшін құқықтық жағдай жасайды», – деді депутат.
Екатерина Смышляева өзгерістер аясында деректерді басқару жөніндегі талаптар Үкіметтің қаулысымен бекітілетінін айтты. «Ұлттық регистрлерге» құқықтық мәртебе беріледі. Бұл – электрондық үкімет архитектурасы шеңберінде барлық сала бойынша эталондық деректерді қамтитын базалар. Қайталанатын және дұрыс емес мәліметтер болмайды. Депутаттың айтуынша, әкімшілік деректердің сапасына бақылау енгізіледі, уәкілетті орган Ұлттық статистика бюросы болады. Дата-бақылаушылар институты енгізілуде. Олар электрондық үкіметтің деректерін ұлттық тізілімдерге сәйкес бағалайды. Сонымен қатар ғылыми-зерттеулер мақсатымен және жасанды интеллект модельдерін оқыту үшін деректерді пайдалану тәртібі реттелмек. Бұдан басқа, балама деректер ұғымы енгізіледі. Бұл – әкімшілік және статистикалық емес деректер. Ұлттық статистика бюросының келісімі бойынша олар статистикалық есептер мен деректерді талдау үшін ұсынылатын болады. Ұлттық анықтамалық ақпарат ұғымы да енгізіледі. Ол жіктеуіштер, каталогтар, анықтамалар мен номенклатуралар жиынтығын білдіреді.
Жалпы отырыста Мәжіліс комитеттері «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы халықаралық автомобиль тасымалдары туралы келісімді ратификациялау туралы» және ішкі істер органдарының қызметі саласындағы нормалардың артық (шамадан тыс) заңнамалық регламенттелуін болғызбау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобаларын жұмысқа алды. Отырыс соңында депутаттар мемлекеттік органдарға өзекті әлеуметтік және экономикалық тақырыптар бойынша 18 депутаттық сауал жолдады. Мәселен, бір топ партияластарының атынан Премьер-Министр Олжас Бектеновке депутаттық сауал жолдаған «AMANAT» фракциясының мүшесі Жанарбек Әшімжан былтыр Алматы облысының бюджетіне 45 млрд теңге жергілікті салық түспеуі себебінен тапшылық туындап отырғанын жеткізді.
«Облыс әкімдігінің бірнеше рет өтініші беруіне байланысты былтыр желтоқсан айында республикалық бюджеттен Үкімет резерві арқылы 28 млрд теңге сомасында көмек көрсетілді. Нәтижесінде, 17 млрд теңге құрайтын бюджеттік міндеттемелер орындалмай қалып отыр. Ал алдын ала есептеулер бойынша биыл ықтимал шығындар шамамен 40 млрд теңге болмақ. Осы ретте облыстағы қалыптасқан жағдайға көңіл бөліп және 2023 жылғы өтпелі қарыздарды өтеуге бағытталған осы жылдың қаражатын қалпына келтіруге (16,7 млрд) ықпал етуіңізді сұраймыз. Сонымен қатар республикалық бюджетті нақтылау кезінде 2024-2025 жылдардағы жергілікті кірістер болжамының орындалмауы ескеріліп, облыс бюджетінің теңгерімділігіне нысаналы трансферттер бөлінуі қажет», – деді ол.
Ал келесі бір депутат Қайрат Балабиев еліміздің туристік әлеуетінің толық пайдаланылмай отырғанын мәселе етіп көтерді. Әлемдік экономикада қарқынды әрі табысты бизнестің бірі саналатын бұл сала Қазақстанда тұрпайы сипатта. Ауылдарымыз жұпыны, жолдарымыз тозған, жарық пен байланыс, сервистік қызмет жоқ. Соның кесірінен тамаша табиғаттың игілігін көре алмай келеміз. Дала тұрмақ, қалалардың өзі жаңа автобустарға жарымай отыр.
«Жолаушы тасымалдайтын автобустардың (13,2 мың) 66 пайызының тозығы жеткен, қызмет ету мерзімі өткен. Ал пайдалануға жарамсыз санаттағылары – 36 пайыздан асып кеткен. Дамыған елдерде олардың орташа қызмет ету мерзімі – 5-7 жыл. Ал бізде 20 жылдан асқан автобус көп. Елімізде көлік құрастыру зауыттары болғанымен, олардың жылдық өнім шығару көрсеткіштері өте төмен. 2023 жылы ел аумағындағы 7 зауыт небәрі 3 200 мың автобус шығарған, ал жалпы автобус паркіндегі жаңа автобустардың үлесі тек қана 7,4 пайыз. Бұл – жақын арада автобус парктерін жаңартып, ішкі сұранысты қанағаттыра алмайды, импортқа тәуелділіктен арылтпайды деген сөз.
2014 жылы мемлекет автобус паркін жаңартуды бастап, бір жыл мерзімге импорттық автобустарға нөлдік мөлшерлеме енгізді. Кәсіпкерлер жеңілдіктерді пайдалана бастағанда бұл үдеріс тоқтатылды. Бұл мәселе «AMANAT» партиясы араласуымен анықталып, туризмді оңалту мүмкіндіктері бақылауға алынды. Ендеше Қазақстандағы туризмнің дамуына тікелей әсерін тигізетін отандық автобус паркін жаңарту мен ішкі сұранысты қамтамасыз ету мақсатында, басқа мемлекеттерден әкелінетін жаңа автобустарды қайта өңдеу жинағы мен көлікті бастапқы тіркелуден босату туралы шараларды қарастыруларыңызды сұраймын», – деді ол Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Роман Склярға жолдаған депутаттық сауалында.
Депутат Нартай Сәрсенғалиев еліміздің батысындағы табиғи апатқа кезекті рет назар аудартты. Мәселен, БҚО-да су тасқынынан 1 292 тұрғын үйге зақым келген. Соның 116-сы – Қаратөбе, 243-і – Сырым, 218-і – Бөрлі, 649-ы – Теректі, 43-і – Бәйтерек, 6-уы Тасқала ауданында, ал 17 үй Орал қаласында орналасқан. Сол сияқты Деркөл, Шаған және Жайық өзендеріндегі су деңгейінің көтерілуі салдарынан 14 839 саяжай учаскесін су басқан. Оның 14 466-сы – Орал қаласында, 112-сі – Бәйтерек, 245-і – Бөрлі, 16-сы Теректі аудандарында орналасқан. Бір өкініштісі, «ағынды судың астында қалған саяжай иесіне қанша ақша беріледі немесе қашан, қай жерден басқа үй ұсынылады?» деген сұрақ жауапсыз қалып тұр. Одан да басқа шешімін күткен мәселе аз емес.
«Біріншіден, су астында қалған баспана мен саяжайларды бағалауы тиіс комиссия жұмысын бірізге келтіру керек. Ол үшін әр аймақтағы комиссияның әр үй бойынша қорытындысы, негіздемесі, фото-видео дәлелдемелері нақты бір жерге жинақталуы қажет. Баспанасы қираған саяжай иелерінің өтемақысы әділетті бағалағануға тиіс. Сондай-ақ әр үйдің, саяжайдың, техника мен төрт түліктің өтемақысы қашан төленетіні әр қорытындының ішіне жүктелсін. Ол ақпараттармен барлық азаматтың танысу мүмкіндігі болуы шарт.
Тағы бір кезек күткізбейтін проблема: су астында қалған мыңдаған саяжайдың ауласында лас қалдықтарға арналған шұңқырлар болды, демек ондағы қалдықтар су бетіне шықты, сондықтан ол аумақтарға дереу санитарлық-профиктикалық шаралар жүргізу қажет», – деді «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі, депутат Нартай Сәрсенғалиев.
Оның айтуынша, ең бастысы Үкіметтің маңызды қаулыларын бүгінгі тосын жағдайға сәйкес дереу өзгерту керек. Ондағы төтенше жағдайлар кезіндегі үй беру, қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен өтемақы төлеу тетіктерін қайта қарап шығу қажет. Оның ішінде «Төтенше жағдай салдарынан тұрғын үйсіз қалған азаматтарға тұрғын үй беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 21 қарашадағы №1222 қаулысына және «Жеке тұрғын үй қорынан жалға алынған тұрғынжай үшін азаматтардың жекелеген санаттарына төлемдер тағайындау және жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» уәкілетті министрліктің 2022 жылғы 8 ақпандағы №60 бұйрығына өзгерістер енгізілуге тиіс.
Нұрлан ОРАЗҒАЛИ