Соның ішінде ең қауіптісі елді мекендерге кіріп, үйлер мен қора-қопсыны басып қалып тұрған қызыл су болып отыр. Республика бойынша ауқымды құтқару жұмыстары жүргізілуде. Бірнеше елді мекенде төтенше жағдай жарияланған. Кейбір аудан мен ауыл әкімдеріне сөгіс берілуде. Шығын болып жатқан мал-мүлік бар болар. Дегенмен Абай облысында жоғалып кеткен үш адам әлі табылмай жатыр.
Он бір облысты су басты
Тасқын су осы аптадан басталды. Содан бері он бір облыста тұрғындардан маза қашты. Олар – Ақтөбе, Қостанай, Абай, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ұлытау, Ақмола, Қарағанды, Атырау, Солтүстік Қазақстан, Түркістан облыстары. Өңірлердің ретін ондағы жағдайдың күрделілігіне қарай келтіріп отырмыз. Сонымен республика бойынша ахуалды елестету үшін цифрларға кезек берелік.
«Су тасқыны кезеңі басталғалы бері Түркістан, Ақтөбе, Қостанай, Батыс Қазақстан, Ұлытау, Абай, Ақмола облыстарында 4 694 адам, оның ішінде 1 682 бала құтқарылды және эвакуацияланды. ТЖМ және әкімдіктердің күшімен 2,3 млн текше метрден астам еріген су сорылды, 162 мыңнан астам құм толы қап және 31 587 тонна инертті материал төселді. Авариялық-құтқару жұмыстарына 6 349 адам, 2 192 техника, 689 су айдау құралы және 55 жүзу құралы, ТЖМ, Қорғаныс министрлігі, ІІМ, ҰҚК, ҰҰ, жергілікті атқарушы органдардың 12 әуекемесі жұмылдырылды. «Жедел желі» телефондарына 392 қоңырау келіп түсті, еліміздің 12 өңірінде республикалық және облыстық жедел штабтар жұмыс істеуде. Еліміздің 7 өңірінде 435 жеке тұрғын үй мен 329 аула аумағы, сондай-ақ Ақтөбе облысында 75 саяжай үйі мен 9 ғимарат, көпқабатты тұрғын үйлердің 12 ауласы, Ақмола облысында балабақша мен ТЖ ауруханасы су астында қалып отыр. 18 автожолды су шайды, оның ішінде 4 көпір және 14 жол төсемі бар. 26 елді мекенде көлік қатынасы жоқ», – делінген ТЖМ таратқан хабарламада.
«ҚазАвтоЖол» ҰК-ның хабарлауынша, 29 наурыз күнгі мәлімет бойынша Абай облысында Қарағанды-Аягөз-Тарбағатай-Боғаз тасжолы жабық. Қарағанды облысында Қызылорда-Павлодар тасжолының Красная поляна-Құлайғыр ауылдары арасындағы бөлігінде қозғалыс тоқтатылған. Қостанай және Ақтөбе облыстарында Қарабұтак-Комсомольское-Денисовка-Рудный-Қостанай тасжолы, Ақтөбе облысының өзінде Қандыағаш-Ембі-Шалқар-Ырғыз жолының Қандыағаш-Ембі бөлігі жабылған. Ал БҚО мен Ақтөбе облыстары арасында Самара-Шымкент тасжолының Жымпиты кенті мен Ақтөбе облысымен, Қарабұтақ ауылы мен Қызылорда облысымен арадағы трасса жабық.
Жоғалған үш адам табылмай жатыр
Аягөз ауданында өзеннен кешіп өтіп бара жатқанда суға ағып кеткен үш адамды іздеу жұмыстары жалғасуда. Олардың алғашқысы – 23 наурызда Аягөз өзенінен өтпек болғанда аттан суға құлап кеткен 46 жастағы ер адам. Сондай-ақ 26 наурызда Қарағаш ауылының азаматтары МТЗ-82 маркалы тракторымен «Шалқар» шаруашылығынан Қарағаш ауылына қарай бет алған. Трактордағы екі ер адам жолды қысқарту үшін өзенді кесіп өтпек болған, алайда олар өзеннің ортасында қалып қойған. Олардың қазір нақты қайда екені белгісіз. Содан бері су көлемі көбейіп, өңірдегі ахуал күрделі боп қалып отыр. Соның ішінде Ақсуат ауданында 28 наурыздан бастап жергілікті ауқымдағы табиғи сипаттағы төтенше жағдай жарияланды. Қарғын су салдарынан жол қатынасы үзілген ауылдарды қажетті деңгейде азық-түлікпен, басқа да күнделікті тіршілікке қажетті заттармен қамту үшін тиісті сала басшыларына нақты тапсырмалар жүктелген. Аягөз өзеніне жақын орналасқан елді мекендердің тұрғындарын эвакуациялау жұмыстары жүргізілуде.
Ақтөбе қаласында төтенше жағдай жарияланды
Тасқын қатты болып жатқан тағы бір аймақ – Ақтөбе облысы. Мұнда Ақтөбе қаласында және екі ауданда төтенше жағдай жарияланды. Соның ішінде Шұбарқұдық ауылында су басқан 5 жеке тұрғын үйдің ішінен, 34 аула аумағынан суды сорып шығару жұмыстары жалғасуда. Қобда ауылында тұрғындар эвакуацияланған. Еріген суды бұру үшін жағалау жолағы бекемделіп, бөгетті нығайту үшін инертті материалдар төселген. Жалпы, облыс бойынша су басқан үйлер мен аула аумақтарынан 51 мыңнан астам текше метр еріген қар суы сорылып, инертті материалдар салынған 7,9 мыңнан астам қап төселіп, 543 текше метр қар шығарылды.
Ал облыс орталығында Сазды, Елек және Қарғалы өзендері тасыды. Соның салдарынан Кірпішті көпіріне жақын орналасқан бау-бақша ұжымдарын су басты. Түні бойы жүргізілген қауіпсіз жерге көшіру жұмыстарының нәтижесінде адам шығыны болған жоқ. Эвакуациялық іс-шараларға облыс әкімі Асхат Шахаровтың өзі қатысты. Ал жалпы тартылған адам саны 547 болса, оның 300-і – Ұлттық ұлан сарбаздары. Сондай-ақ құтқарушылар, полицейлер, депутаттар, жергілікті атқарушы орган өкілдері, ерікті азаматтар, волонтерлер мен жастар да атсалысты. Адамдарды тасымалдауға 80 автобус жұмылдырылды. Қаладағы алдын ала дайындалған 53 эвакуациялық пунктке 1 828 адам орналастырылды.
БҚО-да ахуал күрделі
Батыс Қазақстан облысында Қаратөбе, Теректі аудандарында төтенше жағдай жарияланды. Онда қардың күрт еріп, жауын-шашынның көп түсуі себебінен 455 тұрғын үй, 5 жертөле, 17 әлеуметтік нысан су астында қалған. Соның ішінде Қаратөбе ауданында Жақсыбай өзені жағадан шығып, Қоржын ауылы су астында қалды. 400-дей тұрғын Қорғаныс министрлігінің 2 тікұшағымен қауіпсіз жерге көшірілді. Ал Ақсу кентінде 46 үйден 200-дей адам эвакуацияланды. Аққозы және Шалғын ауылдарында да құтқару жұмыстары жүргізілді. Ал Теректі ауданы Аңқаты ауылында 16 тұрғын үйге су кіріп, 8 аула аумағын су басқан. Сондай-ақ Сырым ауданында Өлеңті өзенінің тасуынан Өлеңті, Жымпиты, Бұлдырты ауылдарында тұрғын үйлерді су басты. 5 елді мекенде электр желісінде болған апаттан ұялы байланыс үзіліп қалған.
«AMANAT» партиясы БҚО филиалының «Жастар рухы» еріктілері Қаратөбе ауданы Қоржын ауылы тұрғындарына азық-түлік апарып берді, сондай-ақ облыстық және қалалық мәслихат депутаттары зардап шеккен ауылдарға материалдық көмек ұйымдастырды. Облыстық, аудандық филиал өкілдері біркүндік жалақыларын аударуда.
Облыс әкімі Нариман Төреғалиев Төтенше жағдайлар департаментінің мамандарымен бірге тікұшақпен аталған елді мекендерге барып, тұрғындарды құтқару жұмыстарына жетекшілік етті. Қорғаныс министрлігінің қызметкерлері мен Төтенше жағдайлар министрлігінің құтқарушылары ауыл тұрғынын тікұшақпен аудан орталығына жеткізу жұмыстарын жүргізді. БҚО-да су тасқынына қарсы жұмыстарға 953 адам, 411 техника жұмылдырылды. 25 наурыздан бастап облыс бойынша 351 мың текше метр еріген су сорылған.
Ең қатты зардап шеккен аймақ – Қостанай
Биылғы су тасқынынан қатты зардап шеккен Қостанай облысының Амангелді және Жангелді аудандары мен Қостанай, Арқалық қалалары болды. Қос ауданда және Арқалық қаласында төтенше жағдай жарияланды. Әсіресе, Жаңақала, Екідің, Ақкісі, Қызылжұлдыз ауылдары және тоғыз қыстақтың тұрғындары қатты зардап шекті. Олардың үйлері, қора-қопсысы су астында қалып, мал-мүлкі шығын болды. Жағдайдың қаншалықты күрделі болғанын Қорғаныс министрлігінің авиациясы бір түнде 140-қа жуық адамды эвакуациялағанынан-ақ аңғаруға болады. Өйткені түнде құтқару жұмыстарын жүргізуге тек Әскери-әуе күштерінің ұшқыштарына ғана рұқсат етілген. Ал жалпы барлығы екі тәулік ішінде апатты аймақтан 19 132 әскери бөлімінің көліктік-жауынгерлік тікұшақтардың экипаждары 240 адамды, оның ішінде 60-тан аса баланы құтқарған.
«Жергілікті тұрғындар апаттан аман қалу үшін үйлер мен басқа да ғимараттардың төбелерін паналады. Адамдарды бортқа көтеру оңай шаруа емес. Көптонналық тікұшақтарды ғимараттардың шатырларына мүмкіндігінше жақындату асқан шеберлікті қажет етеді. Зардап шеккендерді эвакуациялау кезінде барлық қауіпсіздік шараларын сақтау да маңызды. Көрінетін жарық бағдарларының болмауына байланысты түнде ұшу қиын. Өйткені электр қуаты барлық жерде өшіп қалған. Ұялы байланыс желісінің төмендігі де тапсырманы орындауды күрделендіре түсті. Біз бұл жағдайда адамдарды құтқарудың жалғыз жолы екенін түсініп, қолдан келгеннің бәрін жасадық», – дейді экипаж командирі, подполковник Миршат Сағындықов.
2024 жылғы 29 наурызда Қостанай облысының әкімі Құмар Ақсақалов Арқалық қаласында төтенше жағдай режимі жарияланған өңірлердегі су тасқынына қарсы іс-шаралар жөнінде жедел штаб отырысын өткізді. Облыстық штабының ақпараты бойынша, су тасқыны аймағынан 443 адам (Арқалық қ. – 307 адам, Амангелді ауданы – 46 адам, Жангелді ауданы – 90 адам) эвакуацияланған. Су тасқыны кезеңінде барлығы 200 мың текше метрден астам су сорылып, 4 мыңнан астам қап төселген, 500 тоннаға жуық инертті материалдар үйілген. Табиғи апатпен күрес жұмыстарына жергілікті әкімдіктер, ТЖ, полиция, Қазавиақұтқару қызметкерлері қатарынан 900-ден астам адам жұмылдырылған. Барлығы 438 бірлік техника, оның ішінде 156 мотопомпа, 20 жүзу құралы, 4 әуекемесі тартылған.
Су тасқынымен күрес жалғасуда
Иә, су тасқыны әлі саябырсыған жоқ. Ахуал күрделі. Босаңсуға болмайды. Әйтсе де қиын кезең өтті. Жергілікті атқарушы билік те, ТЖМ мен ҚМ да жоғары деңгейде әрекет еткенін атай кету керек. Мәселен, жағдай ушығып тұрған Ақтөбе, Қостанай және Ақмола облыстарына Астана қаласы, Маңғыстау, Қызылорда облыстары ТЖД және 52 859, 20 982 әскери бөлімдерінен күш-құралдары көмекке келсе, Алматыдан Оралға ТЖМ-ның 28 237 әскери бөлімінің әскери қызметшілері қол ұшын берді. Ел азаматтары да шет қалған жоқ. Апат салдарын жою, құтқару жұмыстарына атсалысқанымен қоймай, қаржылай-материалдық та көмек көрсеткен олардың қатарында ерікті де, кәсіпкер де, депутат та бар. Мәселен, Қостанай облысы ҚХА-ның этномәдени бірлестіктері қаржы жинап, 1 000 қап, 500 жұп қолғап, күрек пен күрек саптарын сатып алған.
Әзірге аймақтарда келтірілген материалдық шығынның мөлшері айтылған жоқ. Десе де, өңір басшылары зардап шеккендермен кездесуде мемлекет тарапынан көмек көрсетілетінін айтуда. Барлық өңірде залалды өтеу жөніндегі аудандық комиссиялар құрылып, құрамына барлық қажетті уәкілетті органдар кірген. Шығынды өтеу бағалау жүргізілгеннен кейін заңнамаға сәйкес жүзеге асырылатын болады. Шығынды жергілікті бюджет есебінен өтеу үшін зардап шеккендерден өтініштерді жедел жинау жүргізілуде. Мәселен, су тасқынынан неғұрлым көп зардап шеккен «Қызыл жұлдыз» ауылының тұрғындарынан 185 өтініш жиналған. Оларға демеушілік және қайырымдылық көмек есебінен отбасының әрбір мүшесіне 100 мың теңге, барлығы 18 500 мың теңге сомасында жедел көмек көрсету туралы шешім қабылданды.
Нұрлан ҚОСАЙ