Алғаш рет екі жарым мың ауыл әкімі Астанада бас қосты. Форум бүкіл басқару жүйесін біріктірді. Жиында Президентіміз сөз сөйлеп, ауылдың болашақ дамуы, ауыл әкімдері институтын одан әрі жетілдіру бойынша өз ойын ортаға салып, алдымызға бірқатар міндет қойды.
Жиында ашық та мазмұнды әңгіме өрбіді. Ауыл әкімдері өз ойы мен ұсынысын Президентке тікелей жеткізуге мүмкіндік алды. Ауылдың келешегіне қатысты халықты толғандыратын ең өзекті мәселелер қозғалды. Көтерілген тақырыптардың дені бұған дейін де депутаттардың өңірлерге сапары кезінде қозғалған болатын. Мемлекет басшысы бүгін соларға нақты жауап қатып, тиісті мемлекеттік органдарға тапсырма берді.
Өздеріңіз білесіздер, ауыл әкімдерін тікелей сайлау – саяси реформалардың ажырамас бір бөлігі. Биыл Президенттің осы стратегиялық бастамасына бес жыл толып отыр. «Жергілікті әкімдер бүкіл билік жүйесінің тірегі саналады», – деді Мемлекет басшысы. Олар ауылдағы ахуалды, жұрттың мұң-мұқтажын біледі, терең түсінеді. Халық та әр әкімді жақсы таниды, үміт артады. Сондықтан сайланған ауыл әкімдерінің жауапкершілік жүгі тіптен жоғары.
Аз уақыт ішінде сайлаулар еліміздегі саяси өмірдің маңызды, қалыпты элементіне айналды. Бұл жай ғана институционалды шешім емес. Бұл жергілікті басқару жүйесін толықтай жаңартқан қадам болды. Мемлекеттік қызметке жаңа адамдардың келуіне жол ашылды. Жаңа толқын алдыңғы шепке шықты.
Еліміздегі оң өзгерістер қазір ауыл халқының көзқарасын, тыныс-тіршілігін де өзгертіп жатыр. Жаңа саяси мәдениет қалыптаса бастады. Сайлауға қатысу – міндет немесе дәстүр емес, өз өңірін, өз ауылын өркендетудің тікелей мүмкіндігі екенін жұрт сезінуде. Бұл конституциялық реформаның басты принципі – азаматтардың ел өміріне еркін және белсене араласып жатқанының көрінісі.
Біз азаматтардың мемлекет ісіне шын пейілімен, жан-жақты атсалысып жатқанын көріп отырмыз. Яғни, елдің әкімдік институтына деген сенімі нығайып келеді. Халық пен билік арасындағы осындай бекем байланыс ұзақ уақыт қордаланып қалған мәселелердің біртіндеп шешілуіне мүмкіндік туғызып отыр. Бұл – «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидатының жергілікті жердегі нақты дәлелі. Осының бәрі ауылдың өркендеуіне тың серпін беруге тиіс.
Мемлекет басшысы өз сөзінде аудан әкімін сайлаудың тиімді-тиімсіз тұстарын мұқият саралау қажеттігін де айтты. Өйткені аудан әкімдерін сайлауға қатысты қоғамда әртүрлі көзқарас бар. Бұл жайтты жақында бір топ Мәжіліс депутаты да көтерген болатын. Расымен де, аудан әкімдерін сайлау жүйесін қайта қараған жөн деп санаймыз. Өңірлерде осы мәселе сайлаушылар тарапынан да қолдау тауып жатыр. Бүгін Президент Үкімет пен Парламентке осыны жан-жақты қарап, әділетті, дұрыс шешім қабылдауды тапсырды.
Жалпы, ауылдың дамуы Қасым-Жомарт Тоқаевтың әрдайым ерекше назарында. Мемлекет басшысының алғашқы Жарлығының бірі Ауылдық аумақтарды дамыту концепциясы болғаны бекер емес. Сол тұжырымдаманың аясында қыруар жұмыс атқарылды. Мыңдаған әлеуметтік нысан бой көтеріп, инфрақұрылым жаңарды. Бұл жұмыс қарқынды түрде жалғаса береді.
Ауыл мен қала тұрмысы арасындағы алшақтықты жойып, ауыл халқының өмір сүру сапасын көтеру – бүгінгі күннің басты талабы. Осы орайда цифрландырудың маңызы зор. Алдағы үш жылда Цифрлық мемлекетке айналу жоспары ауылдарды да қамтитыны анық. Цифрландыру мен жасанды интеллект ауылдағы ағайынның тұрмысын арттыруда ерекше рөл атқарады. Ауыл әкімдері осы жұмыстың бел ортасында жүруі қажет. Форумда ол туралы да айтылды.
Қазір жергілікті өзін-өзі басқарудағы кедергілер заңнамалық тұрғыда біртіндеп жойылып келеді. Мемлекеттік сатып алу процедурасы жеңілдетілді. Ауыл әкімдері үшін бір көзден сатып алу шегі ұлғайтылды. Бұл жергілікті проблемаларды шұғыл шешуге жол ашуда.
Ауыл әкімдерінің қаржылық дербестігі мәселесі де кезең-кезеңімен шешіліп жатыр. Бюджеттің төртінші деңгейі кеңейтілуде. Алғаш рет бірқатар салық түрі тікелей ауыл бюджетінде қалатын болды. Бүгін осы салық түрлерін одан да арттыру жайы қозғалды. Кәсіпорындар өздері жұмыс істеп, табыс тауып отырған жерде салық төлеуі керек. Әділетті Қазақстан дегеніміз – осы. Мемлекет басшысы бұған баса мән берді.
Келесі қадам – ауыл әкімдерінің өкілеттіктерін күшейту. Бүгін ол туралы Президент жеке тапсырма берді. Қазір Мәжілісте «Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару туралы» заңға енгізілетін түзетулер қарастырылып жатыр. Бұл жұмысқа депутаттармен бірге сарапшылар, қоғам белсенділері, ауыл, аудан әкімдері де атсалысуда. Заңда әкімдердің өкілеттігін кеңейту көзделген.
Президент айтқандай, жергілікті мемлекеттік басқарудың түрлі деңгейі арасындағы жауапкершілік шегі анықталмаған, бұл өңірлердегі жағдайға кері әсер етеді. Ауыл әкімдері еркін жұмыс істеп, жергілікті проблемаларды өз бетінше шешуі үшін олардың өкілеттігін нақтылауымыз керек. Сонда әкімдердің мүмкіндігі де, жауапкершілігі де артады. Бұл – Мемлекет басшысының берік ұстанымы.
Сонымен қатар ауыл әкімдіктері қызметкерлерінің жұмыс істеуіне, олардың кәсіби тұрғыдан өсуіне де жағдай жасауға тиіспіз. Халық пен билік арасында диалог орнатып, жұртшылықпен тікелей жұмыс істейтін де солар. Бұл міндеттерді әкім жалғыз өзі орындай алмайды. Сондықтан мемлекеттік қызметшілердің санаттарын нақты белгілеу бойынша жеке тапсырма берілді.
Мемлекет басшысы «AMANAT» партиясының жобаларына жеке тоқталып, оң баға берді. «Ауыл аманаты», «Қарызсыз қоғам», «Жер аманаты» тұрғындардың сұранысы мен талап-тілегіне толық сай келеді. Бұл жобалар ауыл әкімдері үшін халықтың тұрмысын көтеруге, кірісін арттыруға зор мүмкіндік туғызып отыр. Партияның «Әкімдер мектебі» жобасы да өз тиімділігін көрсетті. Сондықтан Президент осы бағыттағы жұмыстарды әрі қарай жалғастырып, күшейтуді тапсырды.
Әкімдік институтын реформалау қазір осындай ерекше қарқынмен жүргізілуде. Өзгерістер жалғасып келеді. Алдымызда парламенттік реформа кезеңі тұр. Оны бүкіл Қазақстан жұртшылығы қызу талқылап жатыр. Болашақ Парламенттің құрылымына қатысты сұрақтар да аз емес. Бүгін Мемлекет басшысы солардың біразына жауап берді. Президенттің пікірінше, депутаттардың санын тым көбейтудің қажеті жоқ. «Керісінше, оңтайландыру керек, Парламенттің жұмысын жетілдіру қажет» деді. Мәселен, бір палаталы жаңа Парламентте Президент квотасы болмайды. Барлық депутат бірдей тәртіппен сайланады. Онда жаңа комитеттер ашуды да ұсынды.
Жалпы, бүгін еліміздің келешегіне қатысты маңызды пікірлер, бастамалар ортаға салынды. Форумға қатысқан бүкіл билік тармақтары оларды іске асыру бойынша жұмылып жұмыс атқарады.
Мен өз ойымды Президентіміздің мына бір сөзімен түйіндегім келіп отыр: «Қазақстанның егемендігі, дербестігі, тәуелсіздігі – бәрінен қымбат. Бұл – ұлтымыздың алдында тұрған ең биік мақсат». Қазіргі атқарылып жатқан игі істер мен реформалардың түпкі мәні осы деп білемін.