Алайда көрерменді баурайтын көркемдік шешімнің, актердің физикалық мүмкіндігін толықтырып көрсететін шынайылықтың негізгі тірегі – каскадерлер. Экран мен актер ойынының үйлесімді симфониясын жасайтын, кадр сыртындағы ерлердің еңбегі бәріне мәлім болғанымен, олардың жетістігі жайлы сирек айтылады. «Әлем мойындаған қазақстандық каскадерлер енді отандық фильмдерге шақырылмайды» деген пікірлер де бар.
Өткен аптада елордамызда ASTANA MEDIA WEEK іс-шарасы ұйымдастырылған болатын. Отандық медиа индустрияны дамыту және іскерлік қатынастарды күшейту үшін жасалған жиында әртүрлі тақырып көтерілді. Соның бірі – каскадерлерді қолдау мәселесі. Ішінде «Марко Поло», «Мулан», «Великолепная семерка» фильмдеріне түскен отандық Nomad Stunts тобының каскадерлерін отандық телеарналар мен ірі компаниялар экшн киноларды, әсіресе кәсіби актерлерді тартуға құлықсыз екені айтылды. Qulaqsal креативті тәуелсіз студиясының бас продюсері Нұртілеу Амангелдінің айтуынша, голливудқа түсіп жүрген Nomad Stunts жігіттерін қазақ сериалдарына түсуге шақырмайды.
– Біздің Nomad Stunts жігіттерін баяғыда әлем мойындап қойған. Кезінде оларды Түркия өзіне шақырды. Енді қазір экшн сериалдарында аттың үстіндегі экшн-сахнаны түсіріп жүр. Шетелдік сериалдар мен фильмдерде полицейлердің мықты, жылдам әрекет ететін физикалық образы көркем көрсетіледі. Олар экшн жанрындағы жобалар арқылы идеологиясы мен құндылықтарын көрерменге әсерлі жеткізеді. Неге елдегі үлкен компаниялар жігіттерді шақырмайды? Біз креативті экономика, индустрия туралы неше жылдан бері айтып келеміз ғой. Енді оларды неге қолдамасқа деген сұрақ туындап отыр», – деген еді жиында.
Бұл – назар аударатын мәселе. Nomad Stunts каскадерлер тобы 2000-жылдардың басында құрылған. Содан бері Голливуд пен әлемдік кино алаңдарында жоғары деңгейлі трюктер орындап жүрген танымал брендке айналды. Өздерінің тарихында тек шетелдік фильмдерде бой көрсетіп қоймай, қазақстандық киноның да көркемдік мазмұнын тереңдетуге үлес қосып келеді. Мәселен, «Томирис», «Көшпенділер», «Орда», «Жау жүрек мың бала» сияқты ірі жобаларға қатысып, ұлттық каскадерлік мектептің шеберлігін дәлелдеді. Олар ежелгі түркі жауынгерлерінің салт-дәстүрін, ат үстіндегі шеберліктерін және күрделі шайқас көріністерін барынша шынайы бейнелеуімен ерекшеленеді. Топтың ең басты артықшылығы – әрбір трюкті қауіпсіз әрі жоғары деңгейде орындау. Осы кәсібилігі үшін көптеген шетелдік режиссер Nomad Stunts-ты «шығыс жауынгерлерінің рухын бүгінгі заманға жеткізген шеберлер» деп бағалайды.
Осыдан бірнеше жыл бұрын түсірілген бірқатар тарихи киноға түскен Nomad Stunts каскадерлік тобы бүгінде отандық киноға шынымен шақыртусыз қалды ма? Оларды қолдамайтыны рас па? Кадрдың артындағы батырлардың еңбегі елеусіз бе? Осы сауалдарды каскадерлік топты құрушы Жайдарбек Күнғожиновке жолдадық. Бірақ ол мұндай пікірге кереғар көзқараста екенін айтты. Өйткені елімізде түсірілетін фильмнің 90 пайыздан көбіне Nomad Stunts каскадерлері түседі екен.
– Білесіздер, қазір отандық кино жанданып жатыр. Көп түсіріледі. Сәйкесінше, каскадерлерге жүктелген міндет те, сұраныс та артып келеді. Бұрын 2000-жылдарға дейін каскадерлер өте аз болды. Ал қазір жағдай басқа. Қазақстанда түсірілетін киноның бәріне дерлік шақырылады. Каскадердің жауапкершілігі тым жоғары болғандықтан, көп адам келе бермейді. Сондықтан оны оқытатын жер не дайындайтын орталық болмауы керек деп ойлаймын. Біз каскадерлік топ болғандықтан, арнайы орталығымыз бар. Келген қыз-жігіттерге сол жерде үйретеміз, – деді Жайдарбек Күнғожинов.
Жайдарбек Күнғожинов құрған каскадерлер тобы «Томирис» фильміндегі әсерлі трюктері үшін әлемдік деңгейдегі Taurus World Stunt Awards марапатына қол жеткізген еді. Қазір оның командасы кәсіби межені одан әрі биіктетіп, Оскар тұғырынан көрінуді мақсат етіп отыр.
– Каскадерлердің кәсіби өсуіне мүмкіндік көп. «Таурус» жүлдесін жайдан-жай алған жоқпыз. Әлемнің талай мықтысының ішінен бізді үздік деп таныды. Осыған қол жеткізу арқылы Оскарға жолымыз ашылды. Ол үшін мақсаттан айнымай, соған үздіксіз ұмтылу керек. Күшті жобалар жасап, продюсерлер мен режиссерлерді ең күрделі трюктерді орындауға және оны өзімізге түсіруге рұқсат беруге көндіре білу маңызды, – деді ол.
Nomad Stunts тобында 73 каскадердің сегізі қыздар. Олар каскадерлікке тек шыдамы жететін, ерік-жігері мықты қыздар ғана келе алатынын айтады.
Малика СЕРІК:
– Каскадер болу әр адамға қиын, бірақ қыздарға ерекше тәртіп, күш және психологиялық дайындық керек. Себебі біз бір уақытта әрі мықты, әрі нәзік болуымыз керек. Мен каскадер ретінде әртүрлі трюк орындадым. Соның ішінде биіктен құлау, суға құлау, айқас-сайыс сахналары, отты трюктер, акробатикалық қозғалыстар болды. Сонымен қатар атпен шабу, жылқы үстіндегі трюктер де жасадым. Әр трюк – үлкен дайындық пен жауапкершіліктің нәтижесі. Иә, қыз бала табиғатынан нәзік, бірақ кәсіби дайындық пен дұрыс физикалық жаттығулар ағзаны шынықтырады. Мен денсаулығымды бірінші орынға қоямын: арнайы жаттығулар, созылу, қалпына келу техникасы, массаж – бәрі тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Әрине, кейде көгеру, ауырсыну болады, бірақ мен үшін бұл жұмысымның бір бөлігі. Ең бастысы – қауіпсіздік пен дұрыс дайындық. Мен Номадқа 15 жасымда келдім. Каскадер болып істеп жүргеніме 5 жыл болды. Кішкентайымнан дзюдо және акробатика бойынша спорт шеберлігіне кандидатпын. Шынымды айтсам, ешқашан кино саласында, оның ішінде каскадер болып жұмыс істеймін деп ойламаппын. Бірақ бәрі өз жолымен келе жатыр.
Бекзат ТЛЕБАЛДИН:
– Каскадердің басты міндеті – фильм, жарнама, шоу сияқты кез келген жобаларда қауіпті трюктерді орындап, актердің ептілігі мен физикалық шапшаңдығын арттырады. Бұл кәсіби дайындықты, дәлдік пен тәртіпті талап етеді. Олай дейтінім, әр қимылын миллиметр дәлдікпен есептеп режиссер талабына сай орындауға тиіс. Өйткені бір ғана қате қозғалыс тек өзіне емес, түсірілім тобына да қауіп төндіруі мүмкін. Трюктерді орындамас бұрын қауіпсіздік жоспары жасалады. Көптеген отандық режиссер мен продюсер кәсіби трюктердің маңызын түсініп, Nomad Stunts жігіттеріне ұсыныс айтты. Мәселен, «Көшпенділер», «Құнанбай», «Ұлы дала таңы» сияқты жобаларда каскадерлер жоғары деңгейде өнер көрсетті. Бұл елімізде қолдаудың бар екенін және отандық кино саласында кәсіби трюк мәдениетінің қалыптасып келе жатқанын дәлелдейді. Көбіне шақырулар кәсіби ұйымдар мен халықаралық фестивальдар арқылы келеді. Каскадер портфолиясы, бейнетрюктері және жұмыстары ескеріліп, студиялар өздері хабарласады. Шетелдік жобалардағы гонарар құны Қазақстаннан бірнеше есе жоғары болғанымен, отандық фильмдерде мақтаныш сезімі мен шығармашылық еркіндігі бар.
Қазақ киносының деңгейі актермен шектелмейді. Тақырыпқа тиек болған каскадерлер де отандық актерлердің, кино деңгейінің қаншалықты жоғары екенін көрсетіп тұр. Кез келген туындыны қызықты ететін әрі жалықтырмайтын да осы «көзге көрінбейтін қаһармандар». Кино да – өнердің заманалы, шоқтығы биік тармағы. Сол тармақта отандық каскадерлер да белес бағындырып жүргенін біле жүріңіз.
Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ