Қазақстандық «супермидың» қуаңшылық, зілзала және басқа табиғи дүлей апаттарды алдын ала болжауға, қауіпті ауруларға қарсы дәрілік препараттар мен вакциналарды әзірлеуге көмектесуге, Астана, Алатау Сити сияқты жаңа қала жобалауға қабілетті екені жарияланған. Әзірге бұл мақсаттарда шетелдік ЖИ қолданылып жатыр.
Жасанды интеллект министрі Жаслан Мәдиевтің мәлімдеуінше, Алматыдағы ғылыми суперкомпьютер, елордадағы NVIDIA H200 базасындағы ұлттық суперкомпьютерлік кластер сыртында Қазақстан АҚШ-та екі кластерді пайдалануға берді. Ал қыркүйекте «Самұрық-Қазына» тобының компаниялары үшін «Қазақтелеком» суперкомпьютері іске қосылды. Соның негізінде ұлттық әл-ауқат қорының SKAI (Samruk-Kazyna Artificial Intelligence) есімді, әйел кейіпті Директорлар кеңесінің цифрлық тәуелсіз мүшесі пайда болды. Қор SKAI-дың бірден жоғары лауазым иеленгенімен, әзірге үйренуін, оқуын жалғастырып жатқанын алға тартты.
Жуырда Астанада өткен Digital Bridge-2025 халықаралық технологиялық форумының панельдік сессиясында шетелдік мәртебелі меймандар алдында бұрынғы Цифрлық даму министрі, қазіргі «Қазақтелеком» АҚ басқарма төрағасы Бағдат Мусин республикада суперкомпьютерлер бірінен соң бірі іске қосылып жатқанын айтты.
– Біз – Орталық Азия аймағында бір емес, бірнеше суперкомпьютері бар алғашқы мемлекетпіз! Бұлар – стартап-индустрия үшін және дәстүрлі компанияларды трансформациялау үшін үлкен көмек. Себебі ресурстарды бұлтты немесе shared форматында пайдалануға болады, – деген еді Б.Мусин.
Журналистер суперкомпьютерлердің нақты немен айналысатынын, бұларды ұстап тұруға қанша ел қаржысы жұмсалатынын, ол ресурстарға жеке сектор қалай қол жеткізе алатынын сұрастыра бастаған. IT маманы Әділбек Жарасбай мұндай ғаламат құрылғыны қолданысқа енгізудің өзі өте күрделі жұмыс екенін айтады. Ол қыруар шығынды талап етеді және мұны ешқандай отандық университет көтере алмайды. Қазақстанда суперкомпьютерді эксплуатациялау қаншаға түсетіні жария етілмейді, «жабық ақпарат». Әйткенмен, барлық елдегі сияқты бізде де оның шығыны негізінен электр қуатын тұтыну көлеміне байланысты болады.
Маманның мәліметі бойынша, бұл шығын жылына бірнеше миллион долларға жетеді. 1 мегаватт қуаты шамамен 1 млн долларға түсуі мүмкін. Бұған техникалық қызмет көрсету және сертификаттау, шетелден маман тарту, жергілікті персоналды жұмысқа алу, құрылғыларды салқындату, басқа шығыстары қосылады. Елордалық «супермидың» жұмыс істеуі және оны салқындату үшін қанша қуат шығындалатыны да жарияланбады, құпия көрінеді. Тек ақпарат құралдары суперкомпьютер қазірдің өзінде астаналық тұтас шағынауданға кететін электр энергиясын жалғыз өзі тұтынатынын жазды.
Қашан толық іске қосылады?
Астанадағы басты «суперкомп» америкалық Uptime: Tier III институтының сертификаттауынан өтті. Бұл орталықтың деректерді өңдеу сенімділігі өте жоғары 99% екені айқындалды. Тіпті төтенше жағдай туындай қалғанның өзінде ондағы ақау тек бірнеше минутқа созылып, ізінше қалыпты жұмысына қайта оралуға тиіс.
– Ғалымдарға арналғаны емес, ең басты суперкомпьютердің есептеуіш қуаттары Астана маңындағы National Supercomputer Center-де, қолданыстағы деректерді өңдеу орталығында орналасқан. Ол Data-center «Электронды Үкіметтің» АКТ-операторы саналатын «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ-ға қарайды. Мемлекет басшысы биылғы шілдеде суперкомпьютердің тұсауын кесті. Алайда ол әзірге толыққанды жұмыс істеп тұрған жоқ. Әлі күнге тестілеу кезеңінен өтіп жатқаны хабарланды. Ол толық қуатына тек биылғы жыл соңына қарай шығады деп күтіледі. Одан кейін тағы қосымша сынақтардан өтуі керек. Бірақ бұл басы ғана: болашақта суперкомпьютерлерге арналған алып Дата-орталық салынбақ. Сонда есептеуіш қуаттылықтардың үлкен көлемі орналасады, «супермидың» әлеуеті де артады, – деді сарапшы.
Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігінің түсіндіруінше, суперкомпьютер – үлкен көлемдегі мәліметтерді өңдеуді және көптеген есептеу операциясын орындауды талап ететін есептерді шешуге қабілетті, өнімділігі жоғары есептеуіш машина. Суперкомпьютер триллиондаған, кейде квадриллиондаған (15 нөлден тұратын сан) есептеу операцияларын бір мезетте орындай алады. Сондықтан оның мүмкіндігіне сұраныс экономиканың барлық секторынан табылады.
Одан ақпараттық технологиялар, қаржылық қызметтер, денсаулық сақтау, энергетика, өндіріс және өзгесі айтарлықтай пайда көре алады. Оның қуаттылығын отандық және шетелдік ғылыми зерттеу институттары мен орталықтары қажетке жарата алады. Бұдан басқа, суперкомпьютерді іске қосу Қазақстанның көршілес елдер үшін есептеу қуаттарын жалға беріп те табыс табуына жол ашпақ.
Қандай жобалардың жүгін арқалайды?
Бүгінде AI платформасының архитектурасын құру, оның құрамдас бөліктерін әзірлеу, «супермиды» сынақтан өткізу және құжаттамасын дайындау жұмыстары жүргізіліп жатыр.
«ҰАТ» АҚ мемлекетке, бизнеске, ғылымға, білімге жасанды интеллект негізіндегі инновациялық шешімдерді әзірлеп енгізу үшін суперкомпьютерді ұсынады. Бұл Президент тапсырғандай, барлық процесті автоматтандыруға, мемлекеттік, коммерциялық қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыруға ықпал етеді. ЖИ министрлігінің сендіруінше, суперкомпьютер жасанды зерде өнімдерін жасауда ғылыми, академиялық және коммерциялық пайдалану үшін қолжетімді болады. AI үлгілерін әзірлеуге қызмет етеді және осы саладағы есептеу ресурстарына өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыруға тиіс.
Айта кету керек, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2025 жылғы 9 шілдеде Alemcloud Ұлттық суперкомпьютер орталығына барып, оны іске қосу рәсіміне қатысты. Бұл «суперми» NVIDIA H200 графикалық процессорлары базасында жасалған. ЖИ министрлігінің дерегінше, жаңа суперкомпьютер кластері FP8 форматында есептеу әдістемесі бойынша 2 экзафлопсқа дейінгі өнімділікті қамтамасыз ете алады. Есептеу қуаты жағынан Орталық Азия өңіріндегі ең үздігі көрінеді.
– Біз жақында Орталық Азиядағы ең ірі суперкомпьютер кластерін іске қостық. Енді оны іс жүзінде кәдеге жаратуымыз қажет. Бірақ мәз болып, босаңсуға болмайды. Тиісті жұмыс әлі алда. Есептеу ресурстары баршаға бірдей қолжетімді болуы керек. Суперкомпьютердің мүмкіндіктерін толық пайдалану қажет. Үкіметке суперкомпьютердің қуатын әділ бөлу ережесін әзірлеуді тапсырамын. Келешегі зор стартаптар мен ұлттық маңызы бар жобаларға басымдық беру керек. Шашыраңқы мемлекеттік ақпарат жүйелерін ретке келтіру жұмыстарын күшейту қажет, – деді Қ.Тоқаев ЖИ-ді дамыту мәселелері жөнінде кеңесте.
Суперкомпьютер бірінші кезекте келесі жылы «eGov» электронды Үкіметін алмастыратын «QazTech» платформасында мемлекеттік қызметтер көрсетуге, үлкен деректерді сақтап, өңдеуге пайдаланылмақ. Аталған кеңесте Президент бүкіл мемлекеттік және квазимемлекеттік цифрлық экожүйені осы жаңа біртұтас платформаға көшіруді тапсырды.
Сондай-ақ биыл «Alem.ai» халықаралық жасанды интеллект орталығы өз жұмысын бастады. Мемлекет басшысы «Alem.ai»-ды ЖИ-ді барынша тиімді әрі этикалық нормаларға сай қолданатын жаһандық орталыққа айналдыруды жүктеді. Оның жүгі де суперкомпьютерге артылуы мүмкін.
Ұлттық суперкомпьютер орталығы аясында MedTech, EdTech, GovTech және өнеркәсіп салаларындағы отандық IT шешімдер жүзеге асырылады. Атап айтқанда, «суперкомпта» алдымен, Астананың «цифрлық сыңары» жасалады. Елордаға қатысты өзгерістерді, қала салу, сәулет, экономика, экология, әлеумет мәселелерінің шешімі сол арқылы ізделеді, жаңа шешімдер сонда сыналады.
SmartCity Astana жобасы инновациялық технологияларды енгізу арқылы қаладағы өмір сүру сапасын жақсартуды көздейді. 100 мыңнан аса бейнебақылау камерасын ЖИ басқарады. Мысалы, көшеде көлік соқтығысса, кептеліс туындаса, екі адам жанжалдасса, тіпті әлдекім көшеде түкірсе, шылым тұқылын тастаса, оның бәрін ЖИ қалт жібермейді, құзырлы органдарға жедел әрекет етуге мүмкіндік береді.
AlemLLM жобасы – дәлдігі жоғары қазақ тілінің үлкен тіл моделі. Жергілікті қолданысқа бейімделген. Модель балама шешімдердің арасында үздік көрсеткіштерге ие және түрлі салада кеңінен қолданысқа арналған. Baspana Hub – азаматтардың тұрғын үйге сұраныстарын онлайн түрде шешуге арналған цифрлық экожүйе. Жүйе арқылы маркетплейстен үй іздеп, сатып алуға, жылжымайтын мүлікке қатысты мемлекеттік қызметтерді алуға, жөндеу жұмыстарының немесе құрылыс материалдарының онлайн-сметасына тапсырыс беруге болады.
AI-Терапевт – дауыс арқылы енгізілген ақпарат негізінде медициналық құжаттаманы автоматты түрде әзірлейтін ЖИ жүйесі. Аталған жоба сырқаттың анамнезін қалыптастырып, ықтимал диагнозды алдын ала анықтай алады. Сондай-ақ тиісті клиникалық ұсынымдары бар медициналық есепті автоматты түрде құрастырады. Суперкомпьютердегі осы және басқа жобалар денсаулық сақтауды жақсартуға тиіс.
Президент биылғы Жолдауында Қазақстанды цифрлық мемлекет ретінде қайта құру міндетін қойды. Қ.Тоқаев бұл бастамасын «Қазақстанның келешегін айқындайтын стратегиялық таңдау» деп атады. Осы мақсатта алдағы 3 жылдың ішінде Қазақстан мемлекетін цифрлық басқару форматына толық өту міндеті қойылды. Тұрмыстың барлық саласына жасанды интеллект енгізіледі. Бұл мемлекеттің азаматтармен және бизнеспен өзара қарым-қатынасын түбегейлі өзгертеді. Мұнда да суперкомпьютердің қуаты қажет болары даусыз.
Айхан ШӘРІП