Отырыста мәжілісмен Айдос Сарым Мемлекет басшысының 5 қарашада «Қазақстан Республикасы ішкі саясатының негізгі қағидаттарын, құндылықтары мен бағыттарын бекіту туралы» Жарлыққа қол қойғанын атап өтті. Бұл құжатта Қазақстан халқы Ассамблеясымен қатар, Мәжіліс жанындағы Қоғамдық палатаға да маңызды орын берілген.
– Бұл – біздің Әділетті Қазақстанды құру жолында бірлесіп атқарған жұмысымыздың нәтижесі және оның мойындалуы. Алдағы уақытта да Қоғамдық палатаның қызметі алға қойылған мақсаттар мен міндеттердің орындалуына бағытталады деп ойлаймын, – деді Қоғамдық палата төрағасы.
Күн тәртібіндегі негізгі мәселеге көшкен Айдос Сарым 2022 жылғы Жолдауында Президент мемлекет пен жергілікті өзін-өзі басқару институттарының функцияларының аражігін тиімді ажырату қажеттігіне ерекше назар аударғанын еске салды. Осыған сүйене отырып, Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту тұжырымдамасы әзірленді. 2023 жылы Үкімет тиісті заң жобасын енгізді, бірақ кейін кері қайтарып алды.
Жиында Парламент депутаттары бастамашы болған «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» заңға енгізілген жаңа түзетулер пакеті талқыланды. Құжат өзін-өзі басқару институттарын дамытуға және азаматтардың жергілікті қоғамдастықтар өміріне қатысу үрдісін күшейтуге бағытталған. Бастама авторы, Мәжіліс депутаты Екатерина Смышляева оның негізгі ережелерін таныстырды.
– Біз жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қамту аясын кеңейтуіміз керек. Тек мәслихаттар мен басқа да институционалдық құрылымдарға назар аудару – өткеннің еншісі. Тиімді жұмыс істейтін институционалдық емес бөлімшелер бар. Сонымен қатар өзін-өзі басқару функцияларын тиімді атқаратын, бірақ түрлі себеппен жалпы жүйеге біріктірілмеген жаңа институттар да бар. Оған әдіснамалық және тұжырымдамалық тұрғыда назар аудару қажет, – деп атап өтті Мәжіліс депутаты.
Жобада қарастырылған негізгі мәселелердің бірі – түрлі құрылымдар арасындағы байланыстардың біркелкі болмауы. Екатерина Смышляеваның айтуынша, қазіргі таңда кейбір мекемелердің ашықтық деңгейін жоғары болғанымен, кейбірі жабық күйінде қалып отыр. Сондықтан ашықтық пен жариялылықтың бірыңғай стандартын енгізу ұсынылып отыр.
Түзетулерде сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржылық базасын нығайту үшін салықтарды бюджет деңгейлері арасында қайта бөлу қарастырылған. Дегенмен, депутаттың пікірінше, өкілеттік беру ресурстарды берумен қатар жүруі керек, әйтпесе жергілікті деңгейде өзін-өзі басқару туралы айтудың өзі қиын.
Ұлттық экономика вице-министрі Бауыржан Омарбеков жергілікті басқару жүйесіндегі реформалар барысы мен әкімдерді сайлау туралы баяндады. Ол 2021 жылдан бері елімізде шамамен 3500 ауылдың әкімдері сайланғанын, 2023 жылы аудандар мен облыстық маңызы бар қалалар әкімдерін тікелей сайлау басталғанын айтты. Реформалар сайланған әкімдердің сайлау бағдарламаларын іске асырудағы жеке жауапкершілігін күшейтуге, олардың өкілеттігін кеңейтуге, ауылдық округтердің қаржылық дербестігін арттыруға және бюджет рәсімдерін жеңілдетуге бағытталған.
«Альтернатива» өзекті зерттеулер орталығының директоры, Қоғамдық палата мүшесі Андрей Чеботарев жаңа түзетулер жобасына өзі бағасын берді. Құжаттың артықшылықтарына тоқтала келіп, «аумақтық өзін-өзі басқару» ұғымының енгізілуі Алматыны қоса алғанда, республикалық және аймақтық маңызы бар қалалардағы жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін жандандыруы мүмкін екенін айтты. Жергілікті өзін-өзі басқарудағы аумақтық кеңестер қызметін бұрынғыдай стандарт ережелер емес, жеке заң арқылы реттеуді ұсынған жаңашылдықтың маңыздылығын атап өтті.
Заң жобасындағы олқылықтарға да тоқталған сарапшы қолданыстағы заңнамада «Халық қатысатын бюджет» бағдарламасын реттейтін ереженің жоқ екенін айтты.
– Сондай-ақ мәслихат сессияларының ашықтығын қамтамасыз ететін тетік жоқ. Иә, заңда бұл айтылған, бірақ азаматтың отырысқа қалай қатыса алатыны түсініксіз. Тіпті, қатысу тәртібі де нақты көрсетілмеген. Мәслихат депутаттары мен сайлаушылар арасындағы өзара байланыс жолы да түсініксіз. Азаматтарды қабылдау орындары бар, бірақ ашық есеп беру механизмі жоқ, – деді Андрей Чеботарев.
Қоғам қайреткері, саясаттанушы, «Халықаралық әлеуметтану және саясат институты» қоғамдық қоры директорының орынбасары, Қоғамдық палата мүшесі Марат Шибұтов тиісті заңнаманы жетілдіру бойынша өз ұстанымын айтты. Ол заң жобасына мәслихаттардың басқа мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылы туралы жеке тарау қосуды ұсынды.
– Бұл аспект қолданыстағы заңнамада еш жерде қарастырылмаған. Мәслихаттар және Президент, Парламент, Үкімет, сондай-ақ республикалық бюджеттен қаржыландырылатын басқа да мемлекеттік органдар, көршілес әкімшілік-аумақтық бірліктер арасындағы қарым-қатынасты, әсіресе агломерацияларды қалыптастыру және жолдар мен қалааралық автобус бағыттары сияқты инфрақұрылымдық мәселелерді бірлесіп шешу тұрғысынан нақты реттеу қажет, – деді Марат Шибұтов.
Сарапшы қазіргі ортақ заңды екі бөлек құжатқа – мемлекеттік басқару туралы және жергілікті өзін-өзі басқару туралы деп бөлу мүмкіндігін қарастырған жөн деген пікір айтты.
Еуразиялық тұтынушылар одағының басшысы Светлана Романовская, Алматы қалалық мәслихатының депутаты, «Ақпараттық-ресурстық орталық» қоғамдық қорының директоры Алтынай Көбеева, саясаттанушы Данияр Әшімбаев және Қоғамдық палатаның басқа да мүшелері түзетулер жобасына қатысты өз ұсыныстары мен пікірлерін ортаға салды.
Кездесуде Алматы облысы Райымбек ауданының әкімі Дастан Құдабаев пен Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Балтабай ауылдық округының әкімі Сәуле Әліпова жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен өзара байланыста жұмыс істеу тәжірибелерімен бөлісті.
Жиын соңында Айдос Сарым жиында айтылған ұсыныстар мен сарапшылық пікірлер Қоғамдық палатаның қорытынды ұсынымдарына енгізілетінін, заң жобасы бойынша жұмыс тобына жіберілетінін атап өтті.
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы