Кейінгі жылдары тарихты түгендеу, тұлғаларды дәріптеу үдерісі қарқын алды. Aiqyn газеті тілшісі Республика күні қарсаңында белгілі тарихшы Хангелді Махмұтұлымен сүбелі сұхбат құрған еді
Тілші: Тарихты түгендеу мен тарихты қайта жазу – екі бөлек ұғым. Сіздің ойыңызша, біз тарихи тұлғаларды асыра ұлықтап, қолдан «батыр жасап», сол шекарадан асып кеткен жоқпыз ба?
– Енді бұл адамға тән әлсіздік қой. Кім өзінің бабасы, алдыңғы ұрпағы ірі болғанын қаламайды?! Бірақ соның өзінде де кейде шектен тыс асыра сілтеу байқалады. Кейінгі уақытта «батырларымыз» тым көбейіп кетті. Мәселен, XVIII ғасырда қазақта бес мың батырдың аты белгілі болды дейді. Бес мың батыр! Ал сол дәуірдің өзінде Бұқар жырау бар болғаны жиырма батырдың есімін ғана атайды. XIX ғасырдың ғұламасы Шоқан Уәлиханов та қазақтың жиырма шақты батырын ғана жазады. Мың кісіге татитын бір батыр бар да, мыңы жабылып бір батырға татымайтын, асыра сілтеудің арқасында қолдан жасаған «батырларымыз да» бар ғой. Тарихты түгендеу – барды бағалау, ал қолдан батыр жасау – тарихты бұрмалау. Біз онымен өткенімізді толықтыра алмаймыз, жолдастар.
Не нәрсеге болсын, танымның үздік ғылыми әдісін қолданып сипаттау керек. Танымның ең жоғары сатысы – ғылым. Әйтпесе, ғылым мұндай болмаса, жұрттың бәрі ғалым болушы еді. Ғылымға үлкен даярлық пен теориялық, методологиялық ұстанымдар керек. Сонда барып ақиқат ашылады. Ғылымның екі-ақ функциясы бар. Бірі – жаңалық ашу болса, екіншісі – ақиқатты айту. Ғылым жолындағы адамның теориясы да, методологиясы да, білімнің қазынасы да телегей-теңіз болуы қажет қой. Егер мұндай дайындыққа ие болмасақ, біздің тарихты бұрмалаушыларға қарсы тұра алмаймыз. Кезінде ағылшын тарихшысы Арнольд Тойнби «Көшпенділерде тарих пен өркениет жоқ» деген пікір айтқан. Осындай тұжырымдарды жоққа шығару үшін біз нақты дерекке, терең теориялық пайымға сүйенуіміз керек. Жай ғана «Абай жақсы, Шоқан жақсы» дегеннен түк шықпайды. Олардың несімен жақсы екенін соқырға таяқ ұстатқандай дәлелдеуіміз тиіс. Мәселен, көшпенділер техника саласында озық болмағанымен, табиғатпен үйлесімді өмір сүру, еңбек өнімділігін арттыруда ерекше мәдениет қалыптастырды. Қазақтың дәстүрлі шаруашылығында бүгінде «қалдықсыз технология» деп аталатын ұғым баяғыдан бар. Малды сойғанда қазақ оның қара тұяғынан бастап қара мүйізіне дейін түгел кәдеге жаратқан. Тіпті ішкі қалдығын да ем-домға пайдаланған. Бұл – табиғатпен үндестіктің көрінісі. Біз осындай ғылыми айғақтар арқылы өз тарихымызды, өркениетімізді таныта аламыз. Дәлелмен сөйлесек, бізді ешкім жоққа шығара алмайды, - деп жауап берді Хангелді Махмұтұлы