2024 жылы сиқыршылар мен көріпкелдер мемлекетке жалпы сомасы 2,9 млрд теңгенің қызмет көрсетуі туралы есеп берді. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 75 есе көп. Бұл – соңғы бірнеше жылдағы ең жоғары көрсеткіш.
BNS есептерінде мұндай мамандардың қызметтері екі түрге бөлінеді: экстрасенстердің қызметі және астрологтардың, руханиятшылардың, көріпкелдердің қызметтері. Біздің елде дәл екінші санатта көрсетілген қызметтер көлемінің айтарлықтай өсуі байқалады. Олардың үлесіне жалпы көлемнің 92,3 пайызы немесе 2,7 млрд теңге тиесілі.
Әрине, көрсеткіштер осынау көлеңкелі қызмет нарығының нақты бейнесін көрсетпейді. Олар «сиқырлы бизнесін» заңды түрде жүргізгісі келетіндер мен есеп бергендердің қаржылық ағынын ғана көрсетеді. Қазақстанда емшілердің, сиқыршылардың, көріпкелдердің қызметі реттелмегеніне және лицензияланбағанына қарамастан, олар заңды түрде жұмыс істеп, салық төлей алады.
Көріпкелге кім көп барады?
Әлеуметтанушы Төлеу Темірланның айтуынша, халықтың неліктен көріпкелдерге баратынын бірнеше себеппен түсіндіруге болады.
– Бүгінгі қарбалас өмірде белгісіздік пен тұрақсыздық – адамдарды көріпкелдерге жүгінуге итермелейтін негізгі себептердің бірі. Бүгінгінің экономикалық дағдарыс, әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық сияқты түйткілдері халықты балама жол іздеуге мәжбүрлеп отыр. Кейбір адамдар үшін көріпкел эмоциялық қолдау мен үміт беретін тұлға сияқты болып көрінеді. Тіпті, мұндай қызмет психологиялық терапияның орнын басып, мәселенің оңай шешілу жолын ұсынады. Сонымен қатар білім деңгейі, әсіресе сыни ойлау қабілеті үлкен рөл ойнайды. Бірақ, жеке менің ойымша, кеңестік дәуірде діни институттар шектелгенде, адамдар рухани қажеттіліктерін бейресми институттар – балгерлер, көріпкелдер арқылы қанағаттандырғандықтан кең тараған деп ойлаймын, – дейді әлеуметтанушы.
Ал психология ғылымдарының докторы Балабек Сақтағановтың сөзінше, адам қиындыққа тап болғанда жеңіл жолды іздеуі – жиі кездесетін құбылыс.
– Адам өмірінде ауыр дертке шалдыққанда немесе тығырыққа тірелген сәтте психикасы өзгереді. Әсіресе, «осы аурудан айықпасам ше, өліп қалсам ше?» деген үрей адамды ойланбай әрекет етуге итермелейді. Мұндай сәтте рационалды ойлау әлсірейді де, мистикалық дүниелерге сенім артады. Сол себептен көпшілік көріпкел мен балгерге барып, одан үміт күтеді.
Бұған қоса, қоғамда «Қазақстандағы медицина дамымаған, ал шетелдікі әлдеқайда мықты» деген стереотип бар. Бұл да сенімсіздікті күшейтеді. Ал дәрігерге барған кезде анализ тапсыру, нәтижесін күту, диагноз қою, дәрі жаздыру сияқты бірнеше кезеңнен өту керек. Мұның бәрі уақыт алады, науқастың шыдамын сарқып, жүйкесін қажытады. Ал көріпкелге бару әлдеқайда жеңіл. Кірдің, сұрақ қойдың, бірден жауап алдың. Бұл адамдарға уақытша болса да тыныштық сыйлағандай әсер қалдырады. Психологияда мұны «когнитивті диссонанс» деп түсіндіреміз. Яғни, адам өз ішкі қорқынышы мен белгісіздік сезімін басу үшін сырттан «жылдам жауап» іздейді. Бірақ бұл – қауіпті құбылыс. Себебі көріпкелдерге тым жиі жүгінген адам ақырында олардың сөзіне тәуелді болып қалады. Бұл – эмоциялық тәуелділік. Мұндай жағдайда адам өзінше ойлап, нақты әрі дұрыс шешім қабылдауда әлсіздік танытады, – дейді психолог.
Сиқырлы қызметтің бағасы «сойқан»
Қазақстандағы «сиқырлы қызметтің» бағасы әртүрлі. Бұл саладағы құн көбіне қызмет көрсетушінің өзіне, яғни оның аты шыққан беделі мен жеке брендіне тікелей байланысты. Бір сөзбен айтқанда, кімнің жарнамасы мықты, соның бағасы қымбат.
Бірінші санатқа агрегаторлық порталдарда, электрондық анықтамалықтарда және әлеуметтік желілерде өз қызметін ұсынатындар кіреді. Мұнда емшілердің, көріпкелдердің, таро картасын ашушылардың, нумерологтардың жарнамалары самсап тұр. Көбіне мұндай хабарландыруларда қызмет көрсетушінің аты-жөні де көрсетілмейді. Тіпті, пікірлер, қызметтің нақты сипаттамасы немесе кәсіби тәжірибесі туралы дерек те жоқ. Барлығы қысқа жарнама мәтіні мен байланыс нөмірімен шектеледі.
Астана қаласының тұрғыны Аяжан Дәуітова соңғы кездері осындай кофеханалардың көбейіп кеткені жайлы пікір білдірді.
– Соңғы кезде елордада «карма кофеханалардың» көбейгені қатты байқалады. Әлеуметтік желіден құрбыларымызбен бірін көріп, қызығып барып көрдік. Бағалары әртүрлі екен: мәселен, бір мәселені шешкіңіз келсе – 5 мың теңге, екі мәселе 10 мың теңге болып кете береді. Ол жерде алдағы 6 айға жоспарыңызды тыңғылықты айтып береді екен. Алғашында жай естіп жүрдім, бірақ кейін өзім де қызығып, алты айға болашағымды болжаттым. Рәсімнің тәртібі қарапайым: түрік кофесін ішесіз, кесені төңкеріп қоясыз, сосын кезекке тұрып, болжам аласыз. Ол жердегі бал ашатын қыз славян ұлтының өкілі болды. Келушілердің қатары өте көп. Өз кезегімді алу үшін екі сағаттай күттім. Маған алты айға жоспар құрып берді. Бірақ бір ескерткендері – осы уақыт ішінде басқа тәуіпке бармауым керек екен, – дейді Аяжан Дәуітова.
Екінші санаттағыларға аты танымал, жеке уеб-сайттары бар көріпкелдер мен сиқыршылар жатады. Олардың арасында түрлі телебағдарламаға қатысып, халыққа танылғандары да бар. Мұндай мамандарға сұраныс жоғары болғандықтан, қызмет құны да бірнеше есе қымбат.
Мәселен, зиянды жоюға арналған сиқырлы рәсімнің бағасы 30 мың теңгеден басталады. Бұл – тек ең қарапайым нұсқа. Ал күрделі мәселелер әлдеқайда қымбатқа түседі: нашақорлықтан арылту – 250 мың теңге, отбасынан кеткен жұбайды қайтару – 500 мың теңге. Көріпкелдер тек жеке өмірге емес, бизнеске де көмек көрсетеді. Бір жылға бизнесті жолға қою шамамен 400 мың теңге тұрады. Ал мүлік сату кезінде сиқырлы көмек көрсету құны келісімшарт сомасының 10 пайызын құрайды.
Бұл сегменттегі ең қымбат қызмет – деструктивті, яғни «қара сиқыр» рәсімдері. Мұндай әрекеттердің бағасы 1 миллион теңгеден басталып, одан әрі өсе береді.
Көріпкелдер мен балгерлердің сөзіне сеніп, олардың қызметіне жүгіну уақытша тыныштық сыйлағанымен, түбінде нақты шешім бермейді. Әсіресе, бағасы шарықтап тұрған мұндай қызметтер қарапайым жұрттың қалтасын қағып, алдап-арбауға әкелуі мүмкін. Сондықтан да қоғамға сапалы білім, қолжетімді медицина және кәсіби психологиялық көмек ауадай қажет. Шынайы өмірлік мәселелерді шешудің жолы – ғылым мен білімде, ал «сиқырлы» жолдың түбі үмітсіздікке соқтырады.
Әсет ҚАЛИ