Алғашқы пенде үңгірден шығып, отбасы тұратын бастапқы баспананы салу арқылы қазір біз білетін өркениетке нық қадам жасады. Ендеше құрылыс – адамзатты биік мұраттарға жетелеп, жаңа кемелдікке жеткізетін феномен. Бір топ құрылысшы тудырған игілік миллиондарға қызмет етеді. Жаңа құрылыспен бірге тың идеялар, батыл бастамалар, өршіл жобалар өмірге жолдама алады. Мемлекеттің іргесін қалаушы, елдің құт-ырысын еселеуші осы кәсіп иелері 10 тамызда төл мерекелерін атап өтеді.
Өркениеттің «қарлығаштары»
Қазақстанда жыл сайын тамыз айының екінші жексенбісінде «Құрылысшылар күні» мерекеленеді. Биыл бұл дата 10 тамызға тұспа-тұс келеді. Сонау 1998 жылы қабылданған Президент Жарлығы осынау кәсіби мейрамның биік мәртебесін куәландырды. Тиісінше, ол мемлекеттің кәсіби мерекелерінің ресми тізбесіне енгізілді. Осы арқылы ел құрылысшылардың абыройлы еңбегіне лайықты құрмет көрсетеді.
Құрылысшылар мейрамы бірінші рет Кеңес кезінде, 1956 жылғы тамызда атап өтілген екен. Сол арқылы Екінші Дүниежүзілік соғыста қираған мемлекетті тез қалпына келтірген құрылысшыларға сый-сияпат жасалды. Құрылысшылар қауымы қарыз болып қалмады – сенімді ерен ерлікке бара-бара екпінді еңбегімен өтеді, елде «құрылыс дүмпуі» басталды. Сол заманда бой көтерген тұрғын үй қоры, біраз индустриялық жоба, өнеркәсіптік кәсіпорындар мен инфрақұрылым объектілері әлі күнге тәуелсіз Қазақстанға қызмет ету үстінде.
Құрылысшылар егемен Қазақстан Республикасының қалыптасып, нығаюына да өлшеусіз үлес қосты. Жаңа Астананы салды, кеңестік үлгіде қалған өзге қалаларымызды жаңа уақыт пен заманауи сәулетке сай түлетті. Индустрияландыру бағдарламаларын іске асырды, жаңа зауыт-фабрика, теміржол мен автожол, әлеуметтік-инфрақұрылымдық нысандарды ел игілігіне тапсырды. Сөйтіп, мемлекеттің тоқсаныншы жылдардағы тоқырау мен кейін келіп соққан экономикалық-қаржылық дағдарысты еңсеріп, дамудың тұрақты жолына түсуіне ықпал етті.
«Күйзелістен құтылу үшін құрылыс сал» деген бар. Құрылыс саласының еңсе көтеруімен бірге оның соңынан тізбек бойынша өзге өндірістер бой тіктеді, серпінді өсім жолына шықты. Мыңдаған жұмыс орны ашылды. Ең маңыздысы – ауыл мен қалада қарқынды жүрген құрылыс халқымыздың өзіне деген сенімін нығайтып, темірбетондай оптимизм қалыптастырып, жарқын болашаққа қанаттандырды. Прожекторлары, дәнекерлеу жарықтары бірыңғай шапақ болып құйылып, түн түнегін тіліп, күндізгідей жарық қылған ауқымды құрылыс алаңдары, Ұлы дала төсінде солқылдата соғылған құрылыстың «балғасы» қазақ елінің жаңаруының, азат Қазақстанның өрлеуінің шынайы рәмізіне айналды.
Экономика өсімінің драйвері
Ел экономикасының базалық 6 саласының бірі әрі іргелісі саналатын құрылыс секторының даму қарқыны экономиканың жалпы өсімінен әрдайым дерлік жоғары. Мәселен, Қазақстанның ЖІӨ-сі биылғы бірінші жартыжылдықта 6,2%-ға ұлғайды. Ал Ұлттық статистика бюросының дерегі бойынша, осы жартыжылдықта құрылыс жұмыстарының көлемі бірден 18,4% артты және 3,3 триллион теңгені құрады.
Көрсеткіштің жоғарылауы былтырғы ұқсас мерзімге қарағанда нысандар құрылысы мен жөндеу жұмыстарының 29,2%-ға, тұрғын үйлерді салу көлемінің 15,8%-ға өсуімен байланысты. Құрылыс жұмыстары көлемінің нақты көлем индексі 2024 жылы 108,1 пайызды құраса, осы жылғы алғашқы жартыжылдық қорытындысында бұл өсім 118,4 пайыздан асты.
– 2025 жылғы қаңтар-маусымда орындалған құрылыс жұмыстары мен қызмет түрлері арасында ең көп үлеске тұрғын емес ғимараттардың құрылысы (22%), автомобиль жолы, теміржол, метро құрылысы (21,8%) және тұрғын үйлер құрылысы (14,2%) ие. Республикада жыл басынан жүзеге асырылған барлық құрылыс жұмысының 92,7%-ын жеке құрылыс компаниялары орындады. Қалған 6,6%-ы – шетелдік ұйымдарға, 0,7%-ы – мемлекеттік ұйымдарға тиесілі, – деп хабарлады ұлттық статорган.
Өңірлік бөліністе Атырау өңірінен басқа республиканың 19 өңірінде құрылыс жұмыстарының көлемі күрт ұлғайды. Салмақты өсім – Ақмола (54,9%), Қостанай (50,6%), Қызылорда (44,5%), Батыс Қазақстан (39,4%), Жетісу (37,1%), Алматы (30,6%), Маңғыстау (29,9%), Солтүстік Қазақстан (26,7%), Түркістан (25,1%), Қарағанды (22,5%), Ақтөбе (21,8%) облыстарының және Алматы (33,6%), Астана (33,6%) және Шымкент (20,2%) қалаларының еншісінде.
– Қазақстанда 2025 жылғы қаңтар-маусымда жалпы алаңы 11 миллион 81,7 мың шаршы метр жаңа объекті пайдалануға берілген. Соның ішінде ел игілігіне табысталған тұрғын үйдің ауданы 6,6% артып, 7 миллион 933,4 мың шаршы метрді құрады, – деді статбюро мамандары. Биылғы бірінші жартыжылдықта елде 122 929 оқушыға арналған 111 мектеп, 2 839 орынға арналған 17 балабақша, 1 аурухана және бір ауысымда 1 205 келіп-кетушіге қызмет көрсете алатын 30 амбулатория мен емхана іске қосылған. Осының бәрінде – құрылысшылардың қолтаңбасы бар.
Инвестиция құрылысқа арқа сүйейді
Бұл – тек басы ғана. Осы абыройлы мамандық иелері өз алдына бұдан да биік міндеттер қойып отыр. Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Роман Склярдың айтуынша, биыл құрылысшыларды жаппай жұмылдыра отырып, өнеркәсіп, энергетика және көлік салаларында жалпы құны шамамен 1,5 триллион теңге болатын 190 жобаны іске қосу жоспарланған. Бүгінде оның 196 млрд теңге тұратын 47 жобасы іске қосылып, 3 мыңнан астам жұмыс орны құрылды.
Ал Инвестициялық штаб аясында жыл басынан республика бойынша жалпы құны шамамен 60 млрд долларды құрайтын 71 инвестжоба қаралды. Жобаларды сүйемелдеу Ұлттық цифрлық инвестициялық платформа арқылы жүзеге асырылады. Платформада жалпы сомасы 77 триллион теңгеден асатын 1 106 жоба тіркелген. Олай болса, құрылысшы жұмыссыз қалмайды, сұраныс тек өсе береді. Вице-премьер биыл тұрғын үй құрылысында ел тарихында бұрын-соңды болмаған рекордтық көрсеткіш орнайтынын мәлімдеді. 2025 жылы 19,2 миллион шаршы метр тұрғын үй пайдалануға беріледі деп жоспарланған.
– Президенттің халықты қолжетімді баспанамен қамту тапсырмасын жүзеге асыру аясында биыл тұрғын үй құрылысында рекордтық 19,2 млн шаршы метр баспана қолданысқа берілмек! Алғашқы 6 айда оның 7,9 млн шаршы метрі іске қосылды, – деді Р.Скляр.
Ол Мемлекет басшысы қойған міндет аясында көлік инфрақұрылымын дамыту бағытында кең ауқымды жұмыс жүргізіліп жатқанына тоқталды. Бірқатар ірі теміржол жобасы қолға алынды. Мәселен, құрылысшылар «Достық–Мойынты» және «Алматы қаласының айналма жолы» жобаларын аяқтауға таяды. Олар «Мойынты–Қызылжар», «Дарбаза–Мақтаарал» жобаларын келесі жылы аяқтауға міндеттелді. 2027 жылы «Бақты – Аягөз» теміржол жобасы ел игілігіне тапсырылуға тиіс.
– Әуехабтарын дамыту, жүк тасымалы көлемін арттыру мақсатында әуежай инфрақұрылымы жаңғыртылып жатыр. Құрылысшылар Зайсан, Қатонқарағай және Кендірлі курорттық аймақтарында әуежай салуды бастады. Автокөлік жолының құрылысы да өрістеді. Онда 12 мың шақырым жол құрылыс және жөндеу жұмыстарымен қамтылған. Соның 7 мың шақырымын жыл соңына дейін аяқтау жоспарланып отыр, – деді Үкімет басшысының бірінші орынбасары Р.Скляр.
Ал құрылысшылар өз алдына қойылған биік міндеттердің үдесіне шыға алуы үшін жапсарлас салалар оларды қажетті өніммен қамтамасыз ету ауқымын арттырды. Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің мәліметінше, 2025 жылдың алғашқы 6 айында құрылыс материалдарының өндірісінде де серпінді өсім байқалады. Атап айтқанда, цемент өндірісі – 21,8%-ға, құрылысқа арналған бетон бұйымдарын шығару – 13,1%-ға, бетоннан жасалған құрама құрылыс конструкциялары – 13,1%-ға, құрылыс ерітінділері – 8,5%-ға, плитка-тақталар, кірпіштер және ұқсас бұйымдар шығарылымы 7,5%-ға өсті.
QazIndustry Қазақстандық индустрия және экспорт орталығының мәліметінше, жыл басынан жалпы құны 25,6 миллиард теңге тұратын, құрылыс материалдарын өндіруге бағытталған 11 жоба іске қосылып, 562 тұрақты жұмыс орны құрылды. Жыл соңына дейін шамамен 62 миллиард теңге көлемінде инвестиция тартып, 1,5 мыңға жуық жұмыс орнын ашатын тағы 32 жоба тәмамдалуға тиіс. Мұның сыртында 2026–2028 жылдары іске қосылатын тағы 58 жоба жүзеге асыру сатысында тұрған көрінеді. Бұл да елдегі құрылысқа тың серпін бермек.
Өсем деген өренге саты ұсынды
Өзегіне құт тұнған, бой көтерген жеріне ырыс-береке құятын құрылыс саласы жаңа деңгейге шығып жатыр. Тікелей Мемлекет басшысының тапсырмасымен жаңа Құрылыс кодексінің жобасы әзірленді. Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің хабарлауынша, онда мысалы, заманауи құрылыстың жер сілкінісіне, табиғи апаттарға төзімділігін күшейтуге де басымдық беріледі. Өйткені әлемде климаттық дағдарыс ушыққан.
«Кодекстегі түзетулер сейсмикалық микроаймақтандыру деректерін, сондай-ақ елді мекендердің бас жоспарлары мен егжей-тегжейлі жоспарлау жобаларын әзірлеу кезінде сел және көшкін қаупі бар учаскелерді көрсететін карталарды міндетті түрде есепке алуды көздейді. Бұл зілзаладан, табиғи апаттардан болатын залалды азайтуға бағытталған оңтайлы қала құрылысы шешімдерін қабылдауға ықпал етеді және орнықты даму мен қауіпсіздік қағидаттарына сәйкес келеді», – деді министрлік мамандары.
Сектордың тағы бір белесі – республиканың құрылыс саласы жаппай цифрландыру кезеңіне қадам басты. Бүгінде ғимарат, құрылыс пен инженерлік коммуникацияны цифрландыру деңгейі 93%-ға жетті. «Мемлекеттік қала құрылысы кадастрының бірыңғай автоматтандырылған ақпараттық жүйесін» қалыптастыру аясында инженерлік, әлеуметтік инфрақұрылым нысандарын цифрландыру жұмыстары қарқын алды. 2025 жылы тұрғын саны 5 мыңнан асатын елді мекендердің инженерлік желілерін цифрландыру басталды.
Бұл не береді? Құрылыс министрлігі мамандарының түсіндіруінше, біріншіден, осы аумақтардағы жерасты және жерүсті коммуникацияларына түгендеу жүргізіледі, екіншіден, олардың нақты кеңістіктік орналасуы және негізгі техникалық сипаттамалары дәл айқындалады. Үшіншіден, соның негізінде әрбір қала мен ауылдың цифрлық кадастрлық картасы түзіледі. Бұл карта оларды жүйелі дамытуға, құрылысын бақылауға, нысандарды пайдалануға үйлесімді көзқарас қалыптастыруға негіз болады.
Архитектура, қала құрылысы және құрылыс саласындағы уәкілетті органдар қала құрылысы кадастрының геопорталы арқылы инженерлік инфрақұрылымға қатысты цифрлық деректерге қол жеткізе алады. Бұл шешімдер қабылдау үдерісінің ашықтығы мен тиімділігін арттырады.
Цифрлық трансформация сондай-ақ ғимараттарды ақпараттық модельдеу (BIM) технологияларын енгізуге жол ашты және жастар үшін жаңа мүмкіндіктер ұсынады. BIM әрбір құрылыс объектісінің дәлдігі мен егжей-тегжейі жоғары цифрлық модельдерін құруға мүмкіндік береді. Бұл түрлі тәуекелді азайтуға, мерзімдерді оңтайландыруға және жобаларды іске асыру сапасын арттыруға ықпал етеді.
Ірі қалаларымызда құрылыс компаниялары мен жетекші жобалау ұйымдары қазірдің өзінде BIM-ді іс жүзінде қолданып, оң нәтижеге жетті. Осы арқылы жас мамандар технологиялық салада жаңа мансапты бастаудың бірегей мүмкіндігі мен жаңа перспективасын иеленді. BIM тек инженерлер үшін ғана емес, сонымен қатар IT саласындағы мамандар үшін де құрылысқа есік ашты: салада BIM-модельер, BIM-үйлестіруші, BIM-менеджер, өзге мамандықтар сұранысқа ие. Құрылыс деген тек қара жұмысшы емес.
Құрылыс саласын цифрландыру мәселелеріне тікелей Президенттің назар аударуы трансформациялаудың маңызын көрсетеді. Қазақстанда құрылыстағы цифрлық өзгерістер үшін қолайлы орта қалыптасып жатыр және ол саланың болашағына өз үлесін қосып, кірпіш болып қаланамын деген мамандардың жаңа толқынына жаңа «әлеуметтік лифт» ұсынды.
Айхан ШӘРІП