Тынысы бөлек таулы өлке

Мұзбалақ ақын Мұқағали жырына қосқан Нарынқол өңірі... Көкпен таласқан әйгілі Хан Тәңірі шыңы... Бала кезден ақын жырларынан оқып өскен осынау теңдессіз табиғат сұлулығы қазіргі Алматы облысының Райымбек ауданына тиесілі. Бұл аудан – туризм тұрғысынан ғана емес, ел экономикасының өсуіне ықпал ете алатын маңызды аймақтардың бірі. Таяуда таңмен таласа Алматыдан шыққан бір топ журналист Райымбек ауданына қарай ат басын бұрдық. Сапарымыздың түпкі мақсаты да сол – ауданда жаңадан салынған нысандардың жұмысымен танысу, әлі күнге дейін күрмеуі шешілмеген түйіткілдерді мінбердегілерге жеткізу.

Жол азабын жүрген білер

Нарынқолға апарар жол – төзіміңді сынайтын «лабиринт» сияқты. Әрбір шұң­қыр көліктің дөңгелегін ғана емес, жүйкені де жұқартады. Осы күнге дейін толыққанды шешімін таппаған, Райымбек пен Кеген жұртын әбігерге салған жол азабы – әлі де күйіп тұрған мәселелердің бірі. 

Бүгінде Райымбек ауданының аума­ғын­­да республикалық маңызы бар жол 66 ша­қыр­ым­ға созылып жатыр. Былтыр оның 15 шақырымы жөндеуден өткен. Аудан бо­йын­ша жақсы және қанағаттанар­лық дең­гейдегі жолдардың үлесі 145 ша­қырымға жет­еді. Бұл көрсеткіш пайызбен есептегенде – 51,4%. Аудан әкімінің сөз­ін­ше, «Кеген-Нарынқол» тасжолын күр­делі жөндеуден өткізу 2025-2026 жылдарға жоспарланған. 

– Биыл орташа жөндеу жұмыстары басталса, 2026 жылы Кегенге дейінгі жол толығымен аяқталса, нұр үстіне нұр болар еді. Дәл қазір халықтың да сұрап отырғаны осы. Бұл – ауданымыздағы республикалық маңызы бар жол. Ал 240 шақырымнан тұратын облыстық жолдың 98 пайызы тү­гел жасалған. Жолдың қал­ған 2 пайызы биыл аяқталады. Ол үшін алдын ала қара­жат та бөлініп қойды. Сондай-ақ аудандық маңызы бар жол 282 шақырымға созылса, қазір оның 220 шақырымы, яғни 65 пайы­зы жөндеуден өтті. Бұл көрсеткішті 2025 жылы бөлінген бюджеттің есебімен осы жылдың аяғына дейін 250 шақырымға жеткіземіз. Ал қалған 30 шақырымын 2026-­2027-жылдары аяқтау көзделген, – деді аудан әкімі Берік Дүйсенбаев. 

Жол жөндеу жұмыстарына «Нұрлы жол-7» ЖШС деп аталатын мердігер ме­кеме таңдап алынған. Конкурстық проце­дур­а­лар сәуір айының соңында аяқталған. Компанияның жоба жетекшісі Әбілқайыр Аспандиярұлының сөзінше, алдағы 1-2 айдың көлемінде мамандар жол жөндеуге қажетті материалдарды дайындаумен айналысады. 

Сағатына 50 келі құрт жасалады

Кезекті аялдама – Qarasaz Food деп аталатын сүт өңдеу зауыты. Ол ең алдымен ауданның ауыл шаруашылығын жандан­дырып, сүтті жинау мен өңдеудің жаңа жүйесін қалыптастырды. Аудан әкімді­гінің қолдауымен әр ауылда сүт жинау бекеттері орнатылып, ауыл тұрғындарына тұрақты жұмыс орны пайда бола бастаған. Қазір бекеттер арқылы сүт жинаумен шама­мен 10-15 адам айналысады. Зауытқа күніне жақын ауылдардан 15 тоннаға жуық сүт жиналады. Осыған дейін сүт өндіру зауыты ішкі нарықпен шектелмей, отандық өнімді шетелге де ұсынып көр­ген. Былтыр көршілес Ресейге 200 тонна сары май сатқан. Кәсіпорынның өндіріс­тік қуатына келсек, мұнда сағатына 50 келі құрт жасалады.

– Қазір біздің өнімдеріміз нарықта Алматы облысы мен Алматы қаласы көле­мін­де сатылып келеді. Өндіріс ішкі нар­ық­та өз жұмысын 2023 жылы бастады. Бүгінде сүт өңдеу зауытында 40-қа жуық маман жұмыс істейді. Мұнда майлылығы 15-20 пайыздық қаймақ, сондай-ақ сүт, айран, сүзбе, қатық, май, құрт өндіріледі. Біз сүтті Райымбек және Кеген ауданынан алдырамыз, – деді зауыт басшысының орын­басары Ерсін Айбарұлы.

Райымбек ауданының бүгінгі ты­нысын тек өндіріс ошақтары ғана емес, жаңадан бой көтерген шағын спорт кеш­ендері де айқындап отыр. Ауданның әр түкпірінде салынған бұл кешендер ауыл жастары үшін жиі бас сұғатын орындардың біріне айналған. Мұнда балалар мен жас­өспірімдер, тіпті ауыл азаматтары спорт­пен айналысып, бос уақытын тиімді өт­кізе алады. Оның бірі – 2024 жылы пайда­лану­ға берілген Сарыбастау ауылындағы спорт кешені. Құрылыстың жалпы алаңы 2253,3 шаршы метр болса, жоба құны – 1 млрд 331 млн теңге. Ұзақ батыр ауылдық округінің әкімі Бақыткелді Қайратұлының сөзінше, спорт кешенінде 80-ге жуық бала тұрақты секцияда спортпен айналысады. Дәлірек айтсақ, мұнда әзірге дзюдо, бокс, қазақ күресі бөлімі жұмыс істеп тұр. Алай­да ауылдық округ әкімі спорт мектебінің басшысымен келісе отырып қыркүйек айында волейбол, баскетбол, футбол сек­цияларын біріктіруді жоспарлап отырған­ын атап өтті.

Нарынқол картобы – отандық бренд

Бүгінде Нарынқол топырағында өнген картопқа сұраныс жоғары. Тіпті, бұл ай­мақ ел ішінде «картоптың отаны» атанып кеткен. Нарынқол таулы өңір болғанына қарамастан, картоптың басым бөлігі осын­да өндіріледі. 

Былтырдан бері елімізде картоп баға­сының шарықтауы қоғамда жиі талқыға салынып жүр. Табиғаттың тосын мінезі мен өнімділіктің төмендеуі шаруаларды да, тұтынушыларды да алаңдатқаны рас. Бірақ Нарынқол өңіріндегі шаруалар бұл жағдайды қалпына келтіріп, өнімділік деңгейін жоғарылату үшін Еуропадан 200 тонна тұқым алып келген. Қазір тұқымды егу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Бас­тапқыда 170 гектар жерге отырғызылса, алдағы уақытта шаруалар егіс көлемін 300-350 гектарға дейін ұлғайтуды көздеп отыр. Кооператив иелігіндегі алқаптарда жаңбырлатып суару жүйесі толық іске қосылған соң өнім көлемі мен сапасы бұрын­ғыдан да арта түседі. Егер жоспар толық орындалып, өнім дер кезінде жи­нап алынса, Алматы облысында тамыз ай­ын­да картоп қолжетімді бағада саудаға шығарылмақ. Осылайша, Нарынқол картобы елдегі азық-түлік қауіпсіздігінің бір тетігіне айналмақ. Кооператив жетек­шісі бұл аудан халқы үшін ғана емес, обл­ыс көлемінде картоп бағасының тұрақ­тануына үлес қосатынын алға тартты. 

2022 жылы 10 шаруақожалықтан құрылған «Алтын дән-1» ауыл шаруашы­лы­ғы өндірістік кооперативі – бүгінде аудан экономикасын нығайтатын ірі жо­ба­лардың бірі. Біз барған 3 000 гектарға созыл­ған алқап жаңбырға тәуелді болған­дықтан бұрын бидай егілмеген. Алайда мемлекеттік субсидиялар мен жаңбыр­латып суаруға байланысты заманауи тех­нологиялардың арқасында мұнда суар­ыла­­тын егістік пайда болған.

– Қазірдің өзінде 1500 гектар жерге бидай ектік. Институттан элиталық арпа, бидай тұқымдарын алып келдік. Бұл жерге 30 000 текше метр су сыятын су қоймасы салынады. Қазір жұмыс қызу жүріп ж­а­тыр. Алдағы уақытта барлығы ретімен орындалса, бидай ғана емес, картоп, сәбіз өнімдерін тамшылатып суару арқылы халыққа қолжетімді бағада өндіру жос­парда бар, – деді «Алтын дән-1» ауыл шар­уа­шылығы өндірістік кооперативінің төрағасы Дулат Құлмамыров.

Қытаймен жаяу туристік жол ашылады

Қазір аудан басшылығы өңірдің ауыл шаруашылығы мен әлеуметтік нысандар­ды дамытуға басымдық берсе, алдағы бесжылдықта туризмді қолға алуға бекініп отыр. Осы мақсатта Қазақстан мен Қытай Халық Республикасы арасында жаяу туристік жол ашу жоспарланған. Табиға­ты­мен ерекшеленетін аймақ аспан асты елімен 250 шақырымдай шекаралас жатыр. 

«Шекараның арғы жағындағы көрші­лес мемлекетпен табиғатымыз ұқсас. Сондықтан алдымен жаяу туристер үшін шекараны ашсақ дейміз. Қытай Халық Республикасына күніне 35-40 мың турист келеді екен. Бізге оның 10-20 пайызы кел­ген жағдайда, бұл мемлекетке үлкен кіріс әкелмесе де, орта және шағын биз­несті дамытуда аудан тұрғындары үшін пай­далы болар еді», – деді аудан әкімі Берік Дүйсенбаев.

Райымбек ауданы – Швейцарияға бергісіз тамылжыған табиғатымен көздің жауын алады. Алайда сол сұлулықтың тасасында көптен бері шешімін күткен, халықтың тіршілік тынысын тарылтқан мәселелер де жоқ емес. Екі күнге жалғас­қан баспасөз турында ауданның даму көрінісін көзбен көріп, елдің тыныс-тір­шілігімен бетпе-бет келдік. Енді сапар барысында белгілі болған түйткілдердің түйіні тарқай ма? Мұны алдағы уақыттың еншісіне қалдырдық.

Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ, Алматы қаласы