Жыл сайын қайталанатын бұл мәселеге жұрт қашан да бейімделуге тырысқанымен, биыл жағдай мүлдем басқаша өрбіді. Әсіресе Бәйдібек ауданында қасқырлардың күрт көбейіп, елді мекенге таяп келуі қарапайым тұрғындарды үрейлендіріп отыр. Таң ата сала өрістегі малдың өлексесін көретіндер көбейген. Кеш бата басталатын тіршілік тіпті өзгерген, бұрын түнгі салқында малын қарап шығатын шаруалар енді қорадан ұзамайды. Балаларын үйлерінен шығаруға қорқатын ата-ана да аз емес.
Ауыл шетіндегі шағын қорасында жылқы бағып отырған Әтірхан Кемелбековтің басынан өткерген жағдайы бүгінгі ауыл өмірінің нақты көрінісі. Оның айтуынша, қасқыр қыстың көзі қырауда ғана шабатын еді, биыл күзден бастап-ақ мазаны алған.
– Екі айдың ішінде тоғыз бас малды жұтып қойды. Екі құлыннан айырылдым. Қалғанын амалсыз базаға қамап ұстап отырмын. Тіпті күндіз де тиеді. Ізін қуып жүріп, жеп кеткен жерін ертеңіне тауып аламыз, – дейді ол.
Жыртқыштар бұрын ұсақ малға ғана ауыз салып алысқа түспейтін, бірақ биыл жылқы мен сиырға да шаба бастаған. Қаратаудан түсіп, жынысты сайларды мекендеген түз тағылары ауылға жиі еніп, тіпті қора маңын торуылдайтын болған. Шаруалар мұны қасқырдың көбеюімен және аңды атуға рұқсат болмауымен байланыстырады. Тамыздан бері 12 жылқысынан айырылған Аян Мыңбай да биылғы жағдай бұрын-соңды болмағанын айтады.
– 12 жылқы аз шығын емес. Ірісі бар, тай-торысы бар. Бір жыл емес, бірнеше жылдың табысын бір-ақ сәтте жоқ қылды. Аңшыларға жалынғанмен, оларды шақыратындай мүмкіндік жоқ. Мылтық ұстайтын адам да аз, рұқсат жоқ. Жыртқышқа тек қарап отырамыз, – деп күрсінеді ол.
Ауылдардағы бір қиындық бұрын шаруалар өзін-өзі қорғау үшін пайдаланған мылтықтың барлығы мемлекет тарапынан жиналып алынған. Заң солай, бірақ күн көрісі түгелдей мал шаруашылығына қарап отырған ауыл үшін бұл әлсіздік. Аңшы жалдау қымбат, ал қасқырдың шабуылы тоқтаусыз. Бір ауылдан екіншісіне қоныс аударып жүрген жыртқыштар кезек-кезек Майбұлақ, Жарықбас, Жаңаталап маңында төбе көрсетіп жүр.
Жергілікті билік бұл мәселеден хабардар болса да, нақты шаралар әзірге баяу. Ауыл әкімдігі аңшыларды шақыруға бюджеттен қаржы қарастырылмағанын айтады. Облыстық аңшылар қоғамына бірнеше мәрте хат жолданғанымен, нәтиже болмай отыр. Бәйдібек ауданы әкімінің орынбасары Бақыт Қырғызалиев жағдайды бақылауға алғанын мәлімдеді.
– Мәселені қарап, тиісті мекемелермен сөйлесеміз. Егер аңшылар жіберілсе, қажетті оқ-дәрімен қамтамасыз етеміз. Алдағы бір апта-он күн ішінде қасқыр мен шибөріні аулау жұмыстары жүргізіледі, – деді.
Алайда тұрғындар үшін бұл уәде қазірше жұбату ғана. Қасқыр күн сайын төбе көрсетіп, қауіпті күшейтіп жатқанда, он күн – көп уақыт. Түркістан өңірі үшін мұндай жағдай бұрын да болған. Былтыр Отырар ауданында шибөрі қаптап, тұрғындар балаларын сыртқа шығаруға қорқатын жағдайға жеткен. Тоғайға кеткен мал түгел қайтпаған кездер болды. Кейбірі жарты жылдың ішінде 20-дан астам жылқысынан айырылған. Жабайы жыртқыштар тіпті үйдің ауласына дейін кіріп, иттің тамағын жеп кеткен жағдайлар жиілеген.
Он жыл бұрын Сарыағаш ауданында болған оқиға да елдің есінде. Қасқыр аулаға кіріп, төрт адамды жарақаттаған. Ал Бәйдібекте жеті жыл бұрын Жүзімдік ауылында қораға түн ішінде қасқыр шапқаны анықталған.
Түркістан даласындағы малшылар үшін ең үлкен қорқыныш қасқыр емес, қорғансыздық. Жыртқышқа қарсы тұратын қару жоқ, оны аулайтын жүйе жоқ, ал жоғалтатындары бүкіл тіршілігі сүйенген төрт түлік.
Назгүл НАЗАРБЕК,
Түркістан облысы