23 маусымда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев сотталған адамдарға рақымшылық жариялау туралы заңға қол қойды. Құжатқа сәйкес, Конституцияның 30 жылдығына орай 15 мыңнан аса адамға рақымшылық жасалатын болды. Олардың 2 мыңы бостандыққа шықса, қалғандарының жаза мерзімі қысқартылмақ.
– Онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыс жасағандар ғана рақымшылыққа ілінеді. Ең алдымен, әлеуметтік жағынан осал топқа жататын адамдарға, яғни баласы бар әйелдерге, егде адамдарға, кәмелет жасына толмағандарға және осы санаттағы басқа да азаматтарға кешірім беріледі, – деді Қ.Тоқаев.
Мемлекет басшысы мұны жаза басқан жандарға жасалған нақты көмек, олардың қоғамға қайта оралуына жағдай жасау деп түсіну қажеттігін атап айтты.
Қазақстан Республикасының ІІМ Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің 2024 жылғы 18 шілдедегі есебінше, еліміздің 78 түзеу мекемесінде 37 мыңнан астам адам жазасын өтеп жатыр. Олардың 93% ауыр және аса ауыр қылмыстар үшін сотталған болса, 45% қасақана қылмыс жасағаны үшін сотталғандар.
Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Үнзила Шапақтың айтуынша, Қазақстандағы қылмыстық-атқару жүйесіндегі жағдай қанағаттанарлық болғанымен, кейбір түзету мекемелерінің толып кеткені байқалған.
– Қазір қылмыстық-атқару жүйесіндегі жағдайды тұрақты түрде жақсарту және реформалау шаралары қабылдануда, мекемелер жаңғыртылуда, қайта әлеуметтендіру бағдарламалары енгізілуде. Еліміз БҰҰ-ның «Нельсон Мандела ережелері», Еуропалық қылмыстық-атқару ережелері, Бала құқықтары туралы конвенция және басқа да халықаралық стандарттарға сәйкес ұстау жағдайларының адамгершілікке сай болуын, адам қадір-қасиетіне құрметпен қарауды, отбасыны қорғауды, медициналық көмек пен білім алу құқығын қамтамасыз етуді көздейді. Қазақстан бұл талаптарды, әсіресе әлеуметтік қолдау мен осал топтарды қорғау бөлігінде, жүзеге асыру бағытында қадамдар жасауда, – деді депутат.
Оның айтуынша, рақымшылық жасаудың негізгі мақсаты – қылмыстық саясатты ізгілендіру және қоғамға айтарлықтай қауіп төндірмейтін сотталғандар санын азайту. Сондай-ақ рақымшылықтың, ең алдымен, әлеуметтік тұрғыдан осал санаттарға бағытталуы – бұл бір мезгілде мейірімділік қағидатын жүзеге асыруға және түрме жүйесіне түсетін жүктемені азайтуға мүмкіндік береді.
Елімізде қылмыстық саясатты ізгілендіру мақсатында тәуелсіздік жылдарында сотталған адамдарға 9 рет рақымшылық жасалса, нәтижесінде жалпы саны 58 000-ға жуық адам бостандыққа шығып, 11 000-нан астам адамның жаза мерзімі қысқартылыпты.
коллаж: Елдар ҚАБА
Мәжіліс депутаты, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Абзал Құспанның пікірінше, бұл жолғы рақымшылыққа ілігетіндердің саны өзге лекке қарағанда әлдеқайда көп, мемлекет тарихындағы ауқымды қадам болмақ.
«Әрбір үшінші, тіпті одан да көп адамға осы рақымшылық актісі қолданылады. Соңғы төрт рақымшылық туралы айтайын. 2006 жылы Тәуелсіздік күніне байланысты 5 579 адамға амнистия жасалған. 2012 жылы Тәуелсіздіктің 20 жылдығына орай – 3 702 адам, 2016 жылы Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай – 5 010 адам, 2021 жылы Тәуелсіздіктің отыз жылдығына орай 2 470 адамға рақымшылық қолданылған екен. Енді 15 мыңның үстіндегі адамға қолданылғалы отыр. Бұл жолғы рақымшылық заңының ерекшелігі сол – сан жағынан бұдан бұрын жарияланған рақымшылық заңдарына қарағанда әлдеқайда көп адам санын қамтып отыр», – дейді ол.
Қазір амнистияға іліккендердің алды босап шығып жатыр. Шілде айында Солтүстік Қазақстан облысы бойынша ҚАЖ департаментінің №50 мекемесінен Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдығына орай жарияланған амнистия аясында сотталған әйел бірінші болып бостандыққа шықты. Қылмыстық кодекстің 108-бабы бойынша сотталған 43 жастағы әйел 9 ай мерзімге бас бостандығынан айырылған екен. Оның жаза мерзімі рақымшылыққа сәйкес 7 айға қысқартылып, ол мерзімінен бұрын бостандыққа шықты.
Биыл рақымшылыққа ілігетіндердің өңірдегі көрсеткіші әртүрлі. Алдын ала болжам бойынша, Ақмола облысында – 500, Қостанай облысында – 300, Ақтөбе облысында – 200, Түркістан облысы мен Шымкент қаласында – 675, Шығыс Қазақстан облысында – 405, Қарағанды және Ұлытау облыстарында – 700-ге жуық адамға рақымшылық жасалады деп күтілуде. Дегенмен сала мамандары жалпы босап шыққандардың арасында қайта қылмыс жасайтындар кезігетінін айтады. Сондықтан жалпы изоляцияда болған бұл азаматтарды ортаға бейімдеп, жұмысқа орналастыру үшін психологиялық көмек ауадай қажет. Мемлекет бостандыққа шыққандарды қайта әлеуметтендіру үшін Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі, «Пробация туралы» заңы, сондай-ақ Еңбек кодексі мен әлеуметтік заңнаманың нормалары шеңберінде қолдау көрсетеді. Пробациялық бағдарламалар аясында жұмыспен қамтуға жәрдемдесу, уақытша тұрғын үй беру, әлеуметтік және психологиялық қолдау қарастырылған. Сонымен қатар «Рақымшылық жасау туралы» заңға сәйкес, жергілікті атқарушы органдар бостандыққа шыққандарға әлеуметтік құқықтық көмек беріледі.
Соңғы жылдары мемлекеттік органдар үкіметтік емес ұйымдармен және жергілікті атқарушы органдармен бірлесіп рақымшылыққа іліккендерді қоғамға қайтару бағдарламаларын іске қосты. Қоғамнан оқшауланып, изоляцияда болған адамдардың қоршаған ортаға тез бейімделіп кетуі өте күрделі мәселе. Рақымшылық шарасының бірден-бір мақсаты – қылмыстық саясатты ізгілендіру және мейірімділік қағидатын жүзеге асыру десек, кешірім қағидаты – ізгілік, адамгершілік екені сөзсіз. Ал Абай хакімнің «Адам баласын заман өсіреді, кімде-кім жаман болса, оның замандасының бәрі виноват» деген өсиетін ескерсек, сүрініп кетіп, қайта тұрған тағдырларды қолдап, қорғаштау бәріміздің адамшылық қасиетіміз болмақ.
Тілекгүл ЕСДӘУЛЕТ