AI-Sana: жоғары білімнің жаңа тынысы

Бағдарлама аясында оқу үдерісі өзгеріп, стартаптық экожүйе қалыптасуда. Сонымен қатар халықаралық серіктестік пен цифрлық инфрақұрылым да кеңейе түскен.

– Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек Мемлекет басшысына жасанды интеллект бойынша AI-Sana бағдарламасын ұсынған еді. Бұл бастаманың басты мақсаты қандай?

– Бұл бастама елдің ғылыми-технологиялық дамуына жаңа серпін бере отырып, білікті кадр­ларды даярлау және жасанды интеллект (ЖИ) технологияларын дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған. AI-Sana – бұл студенттер арасында жасанды интеллект дағдыларын жан-жақ­ты дамытудың бірегей бағдар­ламасы десек те қателеспейміз. Ол 100 мың қатысушыны қамти отырып, ұлттық экономиканың әлеуетін ашуға және техноло­гиялық кәсіпкерлікті қолдаудың алғышарттарын жасайды. Сон­дай-ақ Қазақстанның техно­ло­гиялық және экономикалық өсуі­нің драйвері бола алатын DeepTech-стартаптарды құруға ерекше назар аударылды. Бағдар­лама халықаралық сарапшы­лар­дың қатысуымен әзірленгенін айта кеткен жөн. Бұл серіктестер бағдарламаға жаһандық тәжірибе мен жергілікті қажеттіліктерді бі­ріктіруге мүмкіндік беретін озық білім мен ең жақсы тәжіри­беге қол жеткізуді қамтамасыз етеді.

AI-Sana білім беру, зерттеу және қолданбалы тәсілдерді бі­ріктіруді қамтиды. Атап айтқанда: ЖИ саласындағы іргелі білім мен дағдыларды қалыптастыру; эко­номиканың негізгі салаларына ЖИ енгізу үшін мамандар даяр­лау; жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттары базасында DeepTech-стартаптар­ды құруға ықпал ететін тұрақты экожүйені құру. Бағдарлама жо­ғары оқу орындарына дәстүрлі білім беру форматынан ғылыми-зерттеу форматына көшуге мүм­кіндік бере отырып, оқыту мен зерттеу тәсілдерін түрлендіруге бағытталған. 

AI-Sana стартапы ұлт идео­логиясын қалыптастырудың не­гізгі драйверлерінің бірі болады. Бағдарлама болашақтың ғы­лым­ды қажет ететін экономикасын қалыптастыру үшін платформа­лық экожүйені құра отырып, ада­ми капиталды дамытуға, жо­ғары технологиялық шешімдерді енгізуге және технологиялық кәсіпкерлікті қолдауға ықпал етеді.

Еліміздің бұл бағдарламаны қолға алғаны қуантады. Себебі жасанды интеллект – жаһандық бәсекелестіктің маңызды факто­ры. Басты мақсаты – жасанды интеллекттің ел экономикасына, білім жүйесіне, еңбек нарығына ықпалын арттыру. Түпкі мақсаты – мамандар мен стартаптарды жан-жақты оқыту, оларға салалық шешімдер мен жасанды интел­лектті отандық экономикаға ен­гізу үшін қолайлы жағдай жасау, сонымен қатар жасанды интел­лект негіздерін меңгерген сту­дент­тер санын арттыру ғана емес, оларды осы білімді қолдана ала­тын маманға айналдыру. Мұндай мамандар кез келген компанияға өте қажет. Өйткені жасанды ин­тел­лектпен жұмыс істеу – бағ­дарламашылардың ғана ісі емес, ол басқа да мамандар үшін пай­далы құралға айналып отыр. 

– Бағдарламаның AI-Sana деген атауы нені білдіреді?

– AI-Sana деген жасанды интелекті мен қазақтың сана де­ген сөзінен алынған. ЖИ-дің бі­лімі бар, бірақ сезімі жоқ. Бұрын шығармашылық пен эмоциялық интеллектті қажет ететін маман­дық­тарға технологиядан төнетін қауіп жоқ деп келді. Алайда жа­санды интеллекттің қарқынды дамуы бұл пікірді жоққа шығаруа. Мысал ретінде айтайын, Қытай­дағы бір компанияда 700 графи­калық дизайнер жұмыс істеген. Бірақ кейінгі екі жылда жасанды интеллекттің  сурет салуды үйре­нуі нәтижесінде олардың саны 30 адамға дейін қысқарды. Бірақ қалған 30 дизайнердің өзі сурет салумен айналыспайды. Қазір олар Prompt Engineer, яғни алго­ритмдерге дұрыс тапсырма бере­тін мамандар ретінде қызмет етуде. Бұл – еңбек нарығының түбегейлі өзгергенінің дәлелі. Ен­дігі жерде бір ғана алгоритм жүздеген адамның жұмысын атқара алады. Сондықтан Ai-Sana бағдарламасының әзірленуі тегін емес. Оның мақсаты – еліміздегі мамандарды осындай техно­логиялық өзгерістерге бейімдеу.

– Бағдарлама университеттер­ге қандай өзгерістер енгізді? 

– Университеттер ЖИ-ді да­мытуда айтарлықтай жетістікке жетіп отыр, жастардың жаңа тех­нологияларға деген қызығушы­лығы өте жоғары. AІ-Sana бағ­дарламасының басты мақсаты – жасанды интеллект­ті тереңдетіп оқыту ғана емес, өмірде қолда­нуды үйрету. Студенттер бірнеше кезеңнен тұратын оқу үдерісінен өтеді. Алдымен олар алгоритмдер мен машиналық оқыту негіздерін игереді. Одан кейін өздерінің же­ке жобаларын әзірлеп, оны тә­жірибеде сынайды. Соңғы ке­зең­де стартаптарын инвесторларға таныстырады. Біз жасанды ин­тел­лект арқылы студенттердің кә­сіпкерлік қабілеттерін дамыт­қы­мыз келеді. Студенттер белгілі бір саланың маманы болуымен қатар, сол салада алгоритмдердің көмегімен өнімділікті арттыруды үйренеді. Қазір студент, магис­трант, докторанттардың диплом қорғау тақырыбының дені осы жасанды интелектіге байланысты болып отыр.

– Университетте DeepTech-стартаптарды қолдау қалай жүзеге асады?

– Инфрақұрылымсыз жа­сан­ды интеллектті дамыту мүмкін емес. Сол себепті үш ұлттық университетте суперкомпью­терлер орнату жұмысы жүргізілді. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ базасында Орталық Азиядағы ең қуатты суперкомпьютер іске қо­сылды. Сәтбаев университетінде Huawei компаниясымен бірлесіп, нейрожелілерді оқытуға арналған заманауи сервер орнатылды. 

Біздің Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде де жаңарту жұмысы жүріп, су­перкомпьютер Ақкөл қаласын­дағы оқу базасына қойылды. Бұларды үш университет ғана емес, Ai-Sana бағдарламасына қатысатын барлық студент бірдей пайдалана алады. Профессорлар мен студенттер өз жобаларын осы ортақ инфрақұрылымда жүзеге асырады. Бағдарламаның түпкі мақсаты – жасанды интеллект негіздерін меңгерген студенттер санының артуы ғана емес, оларды осы білімді қолдана алатын маманға айналдыру.

Негізгі мотивация – студент­теріміз әзірлейтін және пайда әке­летін халықаралық деңгейдегі стартап алу ғана емес, басты мақ­сат – факультеттеріміз бен ғы­лыми-зерттеу институт­тарымыз­дың негізінде DeepTech стар­­таптарын құруға көмектесе­тін университет ішінде тұрақты экожүйені жақсартуды жалғас­тыру. Бұл мақсат AI-Sana бағдар­ламасының міндеттерімен толық сәйкес келеді.

– AI-Sana аясында шетелдік университеттермен қандай бай­ланыстар орнады?

– Біздің университет бұл бағытта АҚШ, Қытай, Үндістан елдерімен тығыз байланыс орнат­қан. Мәселен, Лу Бань шебер­ха­насы Еуразия ұлттық универси­тетінде Тяньцзинь кәсіптік инс­титутымен бірлесе отырып салынады. Бұл туралы Қытайда өткен «Дүниежүзілік кәсіптік-техникалық білім беруді дамыту» конференциясы аясында Еуразия ұлттық уни­верситеті мен Тянь­цзинь кәсіп­тік институтының ректорлары келісімге қол қойды.

Лу Бань шеберханасы – қа­зақстандық және қытайлық кә­сіпорындардың ынтымақтас­­тығына, кәсіптік білім беру са­ла­сындағы халықаралық алма­суға, Қазақстанның дамуы үшін техникалық таланттарды дамы­туға, қазақстандық жастардың жұ­мысқа орналасу және мансап­тық өсу мүмкіндіктерін кеңейтуге ықпал ететін инновациялық білім беру алаңы болмақ. Шеберхана қызметінде жасанды интеллект технологиялары да қолданылатын болады. ЕҰУ-дағы Лу Бань ше­берханасы биылғы жылдың қыр­күйегінде ашылады деп жос­пар­лануда.

– Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тікелей тапсырмасымен жүзеге асқан бағдарлама еліміздің цифрлық болашағына қалай әсер етуде?

– 2025 жылғы 28 қаңтарда Мем­лекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Үкіметке ел­де­гі ЖИ дамуын жеделдетіп, оны мемлекеттік органдар мен ұлттық компанияларға енгізуді тапсыр­ды. Бұл жобалардың сәтті жүзеге асуы заманауи цифрлық инфра­құрылымның қолжетімділігі мен кеңінен қолданылуына тікелей байланысты. 

Президенттің «Әрбір қазақ­стандық жасанды интеллект­тің артықшылықтарын, оның не үшін қажет екенін және онымен қалай дұрыс жұмыс жасау керек­тігін түсінуі керек» деп, цифрлық сауаттылықты дамытудың ма­ңыз­дылығына тоқтала келіп, жаңа технологиялық жағдайда жұмыс істеуге дайын болуды тапсырды.

AI-Sana қазірдің өзінде сту­денттерді, мұғалімдерді және кә­сіпкерлерді инновациялық даму және елдің цифрлық транс­формациясы идеясы төңірегінде біріктіріп, Қазақстанның техно­логиялық болашағының тірек нүктесіне айналуда. 

Бұл бағдарлама студенттер мен оқытушылардың ой-өрісін өзгертуге, университеттердің бі­лім беруден ғылыми-зерттеу ба­ғы­тына көшуін жеңілдетуге ар­нал­ған. AI-Sana – болашақ даму­дың стратегиялық құралына, ин­новациялар мен кәсіпкерліктің трамплиніне, сондай-ақ студент­тік кезден бастап стартап – ұлтты қалыптастырудың идеологиялық негізіне айналады.

AI-Sana бағдарламасы уни­вер­си­тетімізді жетекші зерттеу университетіне айналдырудың стратегиялық мақсаттарына сәй­кес келеді. Біз білім берудегі дәс­түрлі академиялық көзқарастан салалардың нақты қажеттілік­те­ріне бағытталған ғылыми және қол­данбалы үлгіге көшуге ұмты­ламыз.

Барлық университеттер жо­ғары қызығушылық танытып, бағ­дарламаға белсенді түрде қа­ты­суда. Әрбір ЖОО-да студент­тердің саны әртүрлі болатынын ескеру маңызды, бұл сәйкесінше қатысу көрсеткіштеріне әсер етеді. 

ЕҰУ AI-Sana бағдарламасын іске асыру бойынша елордалық төрт жоғары оқу орнының үйлес­тірушісі және кураторы. Л.Гуми­лев атындағы Еуразия ұлттық университетінде Астана қала­сының жоғары оқу орындарының жасанды интеллект (ЖИ) сала­сындағы құзыреттіліктерін дамы­туға бағытталған AI-Sana инно­вациялық бағдарламасын іске асыру аясындағы ынтымақтастық перспективаларын талқылауға арналған онлайн-кездесу болып өтті.

Кездесу барысында цифрлан­ды­рудың барлық мүдделі тарап­тар үшін ЖИ саласындағы сапалы білімнің қолжетімділігін қамта­ма­сыз етудегі рөліне ерекше на­зар аударылды. Кездесудің негізгі мақсаты – Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Астанадағы AI-Sana бағдарла­масы үшін жеткеші университет ретіндегі рөлін айқындау. Нәти­жесінде, ЕҰУ қаланың төрт жо­ғары оқу орнының үйлестірушісі және кураторы болып тағайын­далды, оларға әдістемелік қолдау көрсетуге, үздік тәжірибесімен бө­лісуге және бағдарламаның тиімді іске асырылуын қамта­ма­сыз е­туге жауапты. Бұл универ­ситеттердің қатарына: Turan-Astana University, Esil University, А.Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық университеті және Астана медицина университеті кіреді.

AI-Sana бағдарламасы аясын­дағы ынтымақтастық Астанадағы ЖИ саласындағы білім беру сапа­сын айтарлықтай арттыруға, Қа­зақстанның цифрлық экономи­ка­сын дамытуға елеулі үлес қо­суға, сондай-ақ қаланың жоға­ры оқу орындары арасындағы байланыстарды нығайтуға мүм­кіндік беретініне сенімдіміз. AI-Sana бағдарламасы кезең-кезеңі­мен жүзеге асырылуда. Нөлдік кезеңде барлық студенттерге қолжетімді жасанды интеллект бойынша негізгі онлайн тренинг өткізілсе, одан кейін іріктеу бас­талып, 100 мыңға жуық қатысу­шы тереңдетілген оқуға көшті. Осыдан кейін іріктеуден өткен перспективалы жобалар мен идеялар кейіннен MVP кезеңіне әзірленеді. Соңғы кезең стартап­тар­ды қолдауды және олардың нарыққа шығуын қамтиды.

– Huawei, Coursera және Astana Hub ұйымдарымен серіктестік қандай деңгейде жүзеге асып жатыр?

– Л.Гумилев атындағы Еура­зия ұлттық университеті Huawei, Coursera және Astana Hub ұйым­дарымен тығыз байланыста. Бір ғана мысал, университет до­цент­тері Coursera платформа­сында көптеген курстарды аяқ­тап, он­лайн оқытуда ерекше нә­тиже­лерге қол жеткізді. Салта­натты шарада олардың жетіс­тік­тері Coursera бас директоры Джефф Маджионкальданың сертификат­тары, сондай-ақ ес­телік сыйлық­тармен марапат­талды.

«Қаржы» кафедрасының до­центі Гауһар Қодашева 60 курсты аяқтап, белсенділік пен кәсіби­ліктің жоғары деңгейін көрсетсе, «Құрылыс» кафедрасының до­цен­ті Денис Цыгулев 31 курстан өтіп, оны платформа сарап­шы­ла­ры өте жоғары бағалады.

Бұл жетістіктер оқытушылар мен студенттердің кәсіби құзы­реттілігін дамытуға бағытталған ENU Faculty Training бірегей жобасының бір бөлігі болды. Бастама аясында ЕҰУ өз қызмет­кер­лері мен студенттеріне Cour­sera білім беру ресурстарына уни­верситет қаражаты есебінен қол жеткізуге мүмкіндік берді.

ЕҰУ – Coursera компания­сымен оқытушылар мен студент­терді қамтитын бірлескен жоба­ны жүзеге асырған Қазақстандағы алғашқы жоғары оқу орны. Бұл тәсіл қатысушыларға кәсіби өсу, өзін-өзі жүзеге асыру және өзекті құзыреттерді меңгеру үшін жаңа мүмкіндіктер ашты.

Қазақстандағы Coursera (BMG UpSkill) өкілдерінің ай­туынша, ЕҰУ оқытушыларының платформадағы белсенділігі 200%-ға артқан. Университет сту­денттері де өз білімдерін ке­ңейту және жаңа дағдыларды алу үшін ресурстарды белсенді пай­да­ланады.

Заманауи талаптар біліктілікті үздіксіз арттыруды және оқытуға деген икемділікті талап етеді. ENU Faculty Training жобасының жетістіктері цифрландыру және жаһандық білім беру ресурста­рына қол жеткізу Қазақстанның жоғары оқу орындары арасында ЕҰУ көшбасшылық ұстанымын нығайта отырып, кәсіби және даму үшін шексіз мүмкіндіктер аша­тынын дәлелдейді. 

Қорыта айтқанда, цифр­лан­дыру, ғылымды жаңғырту және жасанды интеллект саласындағы бастамалар Қазақстандағы жоға­ры білім мен ғылым жүйесіне жаңа мүмкіндіктер ашады. Бұл инновациялар елдің цифрлық болашағын қалыптастырудағы маңызды қадамдар болмақ.

– Сұхбатыңызға рахмет!

Сұхбаттасқан

Мейір ЖАСЫН