Қоштасудың қиыны-ай...

Ол махаббатты, сағынышты, табиғатты сыр ғып жырлаған нәзік жүректің иесі еді. Оның әр өлеңі көктемгі жауын сияқты: тамшысы – жылы, сезімі – тұнық, үні – мөлдір. Оның жырлары ән болып шырқалды. «Жұлдызым», «Сағындым сені», «Егіз лебіз», «Қош­та­судың қиыны-ай» сияқты туындылары халық жүрегінен орын тапты. Ендеше Исраил Сапарбайдың қалдырған мұрасы ешқашан өлмейді. Көктем келген са­йын, махаббатқа бөленгенде, даланы сағынғанда – біз оның жырларын айтып, ақынды еске аламыз...

Исраил Сапарбай – Екінші дү­ние­жүзілік соғыстың басталған ке­зінде дүниеге келген ұрпақ өкілі. Әке­сінен екі жасында ерте айыры­лады. Қиын-қыстау заманда төрт баланы анасы бағып-қағып, қатар­ға қосады. «Екі жарым жа­сымда сал болып қалған мені анам өзі емдеп алған екен. Жығыл­ғанға жұдырық дегендей, бес-ал­тыға шыққанда асық ойнап жүріп екі аяғымды шоққа күй­діріп алып­пын. Онда да анам бәйек боп жүріп ем-до­мын жасайды. Қатты күйіп кеткендік­тен, аяғым қатты зақым­данды. Бала­лардың келемежіне шыдамай, на­мыс­­шылды­ғым­­нан түнде ай жары­ғын­да жат­ты­ғып жүріп, түзу жүруге машықтандым. Әйт­пегенде, мүгедек болып қалуым әбден мүм­кін еді. Есейе келе ағам Исмайыл Шым­кент­­­тегі Педаго­ги­калық институтты тә­мам­дап, менің де жоғары білімге жолым түсті. Ал ақын­дығым ана сүті­мен дарыған десем артық айтпаспын», – деп жа­зушы сәби күнін еске алыпты. 

Ақын тағдырдың талай тауқы­метін көріп, соның бәрін жүрегімен көтере жүріп, жырымен биікке жетті. Жоқшылық оның рухын жасыта алмады, қайта ширықтыр­ды. Алғаш бір топ өлеңдері 1975 жылы «Көктем тынысы» ұжымдық жинағында жарық көрді. Респуб­ликалық «Жалын» бәйгесінің жүл­дегері. 70-ке тарта ән мен 150-ге тарта ән мә­тінінің ав­торы. Сонымен қатар «Ауыл­дан кел­ген ару», «Әмір-Темір», «Абай-Тоғ­жан», «Сыған серенадасы», «Ма­хаббат мей­рамы» сынды пьесасы театр сахна­сында қо­йылып жүр. Түркі поэ­зиясы халық­аралық фес­ти­валінің, Қазақстан Жазу­шылар ода­ғының І.Жансүгіров атындағы сыйлы­ғының, Тә­уелсіз «Пла­ти­на­лы Тарлан» сый­лы­ғының лауреаты.

Оқырман ақынынан, ақын оқырманынан адасқан жоқ

Қазақтың тамаша лирик ақыны Исраил Сапарбай да өмірден озды. Исраил Сапарбай қазақ өлеңіне өзіндік өрнегімен, өзіндік таби­ға­тымен, болмысымен келген ақын. Біраз жыл ел жақта жүріп қалды. Содан әдеби ортаға да сәл кеш келсе де, поэзияда да, драматургияда да өнімді еңбек етті. Өзіндік қолтаң­ба­сын қалыптастырды. Өте сыршыл, лирик, сазгерлігі де, драматургиясы да бар ақын. Мәселен, Исраил Са­парбай­дың сөзіне жазылған сазгер Сүгірәлі Са­пар­әлиев­тің «Жұлды­зым» әні өткен ғасырдың 70-80-жыл­­дары халық арасында кеңінен та­­ралды. Жастардың көңілінен берік орын алған «Жұлдызым» жиын-той­ларда да, үлкен сахналарда да ке­ңінен шырқалды. Бұл жыр ел ара­сында халық әніне айналып кетті. 

Біздің буын Исраил Сапарбайға қарап өстік. Ақынның 60 жылды­ғын­да, 70 жылды­ғында театр сын­шысы Әшірбек Сығай екеу­міз сонау Жетісайға, ағайындарына, еліне барып, жеңгемізбен, балаларымен бірге араладық. Өмірде де тұнық, өзін сергек ұс­таған қалпында бұл дүниемен қоштасты. Біз Алматыға 80-жылдардың аяғында келдік. Сол кезде Исраил Сапарбай қалыптас­­қан ақын еді. Өлеңдерін жастар жатқа оқитын. Бірақ сол қарапайым қалпымен бізге «аға» болып, үнемі қолдап, қорғап, қасымызда жүрді. Исраил Сапарбай қазақ өлеңінің кешегі Қадыр Мырза Әлі, Тұманбай Молдағалиев, Сағи Жиенбаевтардан кейінгі өзіндік биігі бар, өзіндік жолы бар ақын деп ойлаймын. Ақын­ның поэзия әлемінде қалып­тастырған мектебі де бар. Өлеңді бар жан дүниесімен сезінетін нәзік ақын. Қа­зақтың көркем сөзінің ал­дындағы жауапкер­шілікті соңғы күніне дейін сезініп өтті. Жас­тық­тың, махаббаттың, сағыныштың сы­рын адам бойына жеткізе алған сыршыл ақын. Баяғы «Аққу арман» деген кітаптары­нан бастап, кейінгі шыққан жыр жинақта­рына дейін тамсана оқыдық. Оқырман ақыны­нан, ақын оқырманынан адасқан жоқ. Исраил Сапарбай өз биігінде, өз тұғы­рында өмірден өтіп бара жатыр...

Ғалым ЖАЙЛЫБАЙ, 

ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Өзіне лайықты марапатын ала алмай кетті

Қазақ әдебиеті шын мәнінде алып бәйтерегінен, асқар тауынан, арқа сүйер абзал ағасынан көз жа­зып қалды. Бұл қаза барлығымыздың жүрегімізге салмақ түсірді. Өз басым Исраил ағамен 70-жылдардан бері таныспын. Ол кезде мен қойшының баласы­мын. Ауылда жүріп радиодан қазақтың әдемі әндерін тыңдап өстік. Ол кезде әннің авторы кім екеніне мән бермейміз. 

«Жүзіңе күлкі үйірген,

Арайлы кірпігіңмен.

Бір ұшқын шашып өттің,

Сөйттің де, ғашық еттің», – де­ген «Жұлдызым» әнін сүйіп тыңда­дық. Бертін келе бұл әннің сөзін Исраил Сапарбай жазғанын білдік. Ендеше мен өз басым қаршадайым­нан қара танымай тұрып, Исраил ағамыздың рухани болмысымен танысқан екенмін. Тағдыр деген қы­зық қой. Алматыға келген кезде мені алғаш ақын ретінде қабылдаған жанның бірі Исраил аға екен. Ол кісімен талай рет дәмдес болдық. Сыйлас болып, бірге жүрдік. Исраил аға «Қазақ әдебиетінің» поэзия бөлімінде жұмыс істеді. Сол кезде алдына талай рет еркелеп баратын едік. 90-жылдары қиын, алмағайып заман болды ғой. Қоғам қайда бара жатқанын білмейтін. Сол кезде мен ғана емес,  күллі қазақ жастары ащы суға үйір болды. 1993 жылы «Жас қазақ» газетіне Исраил ағамыз «Хат жаздым қалам алып Маралтайға» деп басталатын бір бет өлең жазды. Маған деген, қоғамға деген, әдеби ортаға деген зарын, наласын, за­пы­р­анын осы өлеңі арқылы үйіп-төкті. Мен сол кезде осы өлеңдер топта­масын салауатты түрде қабылдай алмадым. Жеке басыма қарата қабылдаппын. Кейін ойлансам, Исраил аға «Маралтай» деген типтік образ алып, күллі қазақтың жаста­рына қарата айтқан жана­шыр­лық ескертуі, базына-назы екенін түсіндім. Бертін келе ағамыздың әңгімесін тыңдап, жанында талай рет сапарлас болып жүрдік. Бұл кісі алдындағы бурыл шашты Әбу Сәрсенбаев, Әбілдә Тәжібаевтармен бірге жүргенін, көзімен көргенін, сұхбаттас­қандарын бізге айтып отыратын. Исраил аға әңгімешіл еді. Композиторлығы да бір бөлек жан еді. «Мен қазақ қыздарына қай­ран қалам» деп қазақ қыздарының гимнін жазып кетті. Бұл әнді естіген жанның есіне Исраил Сапарбайдың есімі қатар түседі. Ақынның дра­матургиясындағы соқталы, қа­бырғалы дүниелері республикалық театрларда осы күнге дейін қойылып келе жатыр. Аударма­шылығы да ғажап еді. Есениннен аударған өлеңдеріне тәнті боламын. Себебі Сергей Есениннің өлеңдерін қазақ поэзиясына жаттық, қабыстырып, әдемі сабақтастырып аударған. Бұл шығармалардан орыс халқы­ның болмысын, ділін, бояуын аңғарып тұрасыз. Исраил – қазақ әдебиетіне бір кісідей еңбек сіңірген үлкен тұлға. Әрине, өкінішсіз нәрсе жоқ. Ақын өзіне лайықты кейбір марапат, атақтарын ала алмай кетті. Мемле­кеттік сыйлыққа бірнеше рет қа­тысты, бірақ сәті түспеді. Әдебиеттің өлшемі сыйлықтар­мен өлшенбей­тінін жақсы біле­міз. Десе де, Исраил ағамыз қазақ әд­е­­бие­тінде өзінің орнын, өзінің болмысын ай­қындап кеткен ба­қытты қаламгер. Қаза сон­­ша­­лықты ауыр, бірақ көңілімізге артында қалған мұрасы жұбаныш.

Маралтай РАЙЫМБЕКҰЛЫ,

ақын, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

Қазақ поэзиясының «көктем жыршысы»

Шілденің шіліңгір күнінде таң қаралы хабармен атты. Халық қазақ поэзиясының «көктем жыр­шысы», «махаббат жыр­шы­сы» деп атақ берген Исраил Са­парбай бұл дүниемен қошта­сыпты. Кез келген оқырман ақын жайлы ойлағанда ең әуелі көз алдына сұлулық пен махаббат келеді. Себебі Исраил аға өмір бойы қаламын қолынан таста­маған. Жалпы өнердің бірнеше түріне түрен салған азамат. Исраил Сапарбайдың өмірдегі негізгі миссиясы ақындық болса да, ол драматур­гияда, сында, аудармада да қалам тербеді. Ал сазгерлігі бір бөлек әңгіме. Қа­зіргі қазақ эстрадасын Исраил Сапарбайдың әндерінсіз елестету мүмкін емес. Исраил ағаның бір басына Құдай сан қырлы өнерді үйіп төккен және сол өнерімен халқына қалтқысыз қызмет еткен бірегей тұлға. Ол кісінің шығар­маларын дүйім қазақ біледі. Әде­биетке келген, болмаса әдебиетті оқитын кез келген қазақ Исраил­дың поэзиясын сүйіп оқиды. Ал ақындықты енді бастаған жас Исраил поэзиясын аттап өте алмайды. Таңертеңнен бері әлеу­меттік желі арқылы қаралы ха­барды естіген қазақ даласы кү­ңіреніп жатыр. Ағамыз 85 жасқа қараған шағында дүниеден өтті. Жалпы, биыл қазақ әдебиеті үшін оңай болып тұрған жоқ. Алыптарымыз бірінен соң бірі кетіп жатыр. Қазақ әдебиетінің қара нары Исраил ағамыз да Алланың құзырына өтті. Иманы саламат болсын дейміз. Алла алдына да, артында қалған дү­ниесіне де жар болсын деп тілейміз!

Мен Исраил Сапарбайды «көке» деп атайтынмын. Біз де өмірдің бел ортасына келіп, елуді еңсеріппіз. «Көке» деп көпті айта бермеймін. Өмірімде осылай атай­тын санаулы адам бар. «Көке» деген сөз өте ыстық. Адам жанымен жақын, рухымен жа­қын адамды өзі ойламаған жер­ден солай атап кетеді екен. Аманхан Әлім, Темірхан Медет­бекті де «көке» дейтінмін. Қазақ өзі сүйсінген адамға, жанымен риза болған адамына «әулие» дейді ғой. Шынында да, Исраил Сапарбай «әулие» еді. Ала бөтен мінезі жоқ еді. Ағаға іні бола білетін, ініге аға бола алатын. Шығармашылығы қандай нәзік, поэзиясы қандай сұлу болса, сағыныш пен ынтызарлыққа, ма­хаббатқа толып тұрса жан дү­ниесі де сондай еді. Исраил кө­кеміздің үйіндегі Жұпар апамыз дүниеден өткенін естігеннен кейін Қаскелеңге көңіл айтып бардық. Сол кезде қарттыққа жол беріп, шаршап та қалған еді. Сонда да бізді көріп балаша қуанып, жанына медеу тұтты. Ер азамат жары кеткеннен кейін жағдайы болмай, жаны құлазиды ғой. Жанында жақындары болса да, бәрібір жарының орнын баса алмайды. Жұпар апамыздың қазасы ақынға ауыр тиді. Бейіттің басына барғанда: «Қадіріңді білмеген шығармын, қателескен жерім көп шығар. Елдің адамы болып үйді ұмытқан кезім болған шығар» деп жүрекжарды сөзін айтып еді. Енді, міне аяулы жа­рының артынан ағамыз да кетті. Шын мәнінде, Исраил Сапарбай жаны да, жүрегі де мейірімге толы тұлға еді. Әдебиет әлемінде топтасып, әлдебір нәрселерді ұйымдастыратын жағдайлар да бар. Бірақ Исраил ағамыз осы­ның бәрінен ада еді. Біреумен жең ұшымен жалғасып, біреуді сүріндіріп, енді біреуге қиянат жасау сынды ой Исраил ағада ешқашан болмаған. Өмірде де, әдебиетте де жеке жүріп, әдебиет­тегі өз парызын атқарып кетті. Бір адамның ғұмырындағы бе­ретін дүниенің барлығын берді. Ақынның артындағы мұра – енді ұлттың, болашақтың еншісінде.

Әлібек ШЕГЕБАЙ,

ақын, «Серпер» сыйлығының лауреаты