Өңір прокуратурасы жариялаған соңғы деректерге жүгінсек, Ақмола облысында аса өзекті экологиялық мәселелердің бірі – заңсыз стихиялық қоқыс үйінділері. Жұртшылық шашылып-төгілген қоқыс пен оның қолқаны қабатын иісінен әбден қажыған. Өңірде қатты тұрмыстық қалдықтар төгілетін 130 жер учаскесі рәсімделгенімен, тек 25-нің рұқсат етілген құжаттары болып шықты. Аймақта 617 елді мекен бар екенін ескерсек, заңды қоқыс полигондары небәрі 19,2 пайызындай ғана екенін көрсетеді. Мәселен, «Қазақстан ғарыш сапары» ұлттық компаниясының жүргізген мониторингінің мәліметінше, 2023 жылы аймаққа рұқсат етілмеген 789 қоқыс үйіндісі анықталып, оның 631-і жойылған. Тек Көкшетау қаласының өзінде ғарыштан түсірілген суреттердің арқасында 96 қоқыс үйіндісі анықталып, жүргізілген шаралардың нәтижесінде 79-ы жойылған. Дегенмен әлі де болса ондаған жыл бойы айналасын түгелдей қоқыс басқан елді мекендер жетіп артылады.
Мал қорымы мен қоқыс полигоны мүлде жоқ Бестөбеде бүгінде алты мыңға жуық халық түтін түтетеді. Елді мекен былтырғы жұттан және су тасқыны салдарынан қырылған мал өлекселерінен аяқ алып жүру мүмкін емес халге жетіпті. Мұнымен қоса, халықтың үйреншікті әдетінен ауылдың жан-жағы түгелдей қоқыс басқан. Қазір елдің іргесіне дейін тақалып қалыпты. Мал қорымы болмағандықтан, халық өлекселерді далаға тастап кетуге мәжбүр. Мәселе бірнеше жыл бойы айтылып жатса да еш нәтиже шықпаған. Жергілікті тұрғындар аталған мәселенің жыл сайын әкімдердің есептік кездесулерінде, өңірге келген құзырлы министрлік өкілдері мен депутаттардың жеке қабылдаулары кезінде де талай мәрте айтылғанымен, билік құрғақ уәдеден аса алмай жатқанын қынжылыспен жеткізді.
– Мәселе жылдар бойы халықтың ащы жанайқайына айналғанымен, оны іс жүзінде шешу жергілікті әкімдіктің еш назарына да алынар емес. Мал қорымы болмауынан тұрғындар мал өлекселерін заңсыз қоқыс үйінділеріне сүйреп тастайды. Аталған мәселе бойынша өткен айда облыс әкімінің қабылдауында да болдым. Облыс әкімі Бестөбеде мал қорымын салғызуға уәде берген. Алайда күні бүгінге дейін еш әрекет жоқ. Біреулер малды көміп тастауға болады дейді. Бірақ бұл заңнама бойынша өрескел заңбұзушылық болып есептеледі. Әрі аталған әрекет үшін әкімшілік жауапкершілікке әкеліп соғады. Қоқыс полигонының да жоқтығы кенттің айналасын түгелдей қоқысқа айналдырды. Қазір елдің іргесіне дейін тақалып қалды. Қараусыз мал кенттің ішінде де толып жүреді. Қоқыс контейнерлерін құлатып, шашып-төгіп кетеді. Кент әкімі малдың қаралмауынан көгалдандыруды да жүзеге асыра алмайтынын айтқан. Экология департаментінің басшылығына, ветеринарларға барлық құзырлы органдарға жеткізгенімізден еш нәтиже жоқ. Енді тек Президентке жазудан басқа амалымыз қалмады, – дейді жергілікті қоғам белсендісі, Бестөбе кентінің тұрғыны Николай Катчиев.
Аталған мәселе бойынша алдымен Бестөбе кенті әкімдігінің пікірін білмекке ұйғардық. Әкімдік мал өлекселерінің қарапайым жабайы мал қорымына тасталатынын айтып уәде етті.
– Бестөбе кентінің аумағындағы малдың өлекселері жабайы мал қорымы биотермиялық шұңқырға тасталатын болады. Онда «Степногор қаласы ветеринария стансасы» өкілдерімен бірлесіп малдың өлекселері өртеледі. Сонымен қатар қоқыс полигонының айналасына топырақ үйілетін болады, – деді Бестөбе кенті әкімдігі өкілдері.
Түйткілді мәселе жайлы облыс әкімдігі мен құзырлы органдардан да анықтамақ болдық. Облыстық Ветеринария басқармасы мал өлекселерінің жергілікті атқарушы органдармен бірге көмілгені туралы ақпарат жолдады. Сонымен қатар мал қорымының жобалық-сметалық құжаттамасы әзірленгенін жеткізді.
– Қазір қолымызда жалпы құны 58 270 миллион теңгенің жобалық-сметалық құжаттамасы бар. Бюджеттік өтінім экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасына жолданған. Бестөбе кентіндегі малдың өлекселері бойынша ветеринарлық қызмет жергілікті Бестөбе ауылдық округ әкімдігімен бірлесіп жабайы қарапайым мал қорымына 20 бас ірі қара мал, 10 бас қой-ешкі мен 16 бас жылқының өлекселері жеткізіліп көмілді, – деді Ақмола облыстық Ветеринария басқармасы.
Аймақта онсыз да экологиялық жағдайдың ауырлығын назарға алып, бұл жағдайдың экологиялық жағынан қаншалықты қауіпті болатыны жөнінде Ақмола облыстық Экология департаменті басшылығымен тілдестік. Департамент басшысы жағдайдан хабардар екенін айтып, егер алдағы тексеріс кезінде мал өлекселері тазартылмаса, жергілікті атқарушы органға айыппұл салынатынын атап өтті.
–Бұл мәселеден хабардармыз. Степногор қалалық әкімдігіне, Ветеринарлық басқармаға және жергілікті Бестөбе кенті әкімдігіне ветеринармен бірге жұмыс істелсін деп хат жібердік. Қоқыс полигондары мен абаттандыру жұмыстарының барлығы – жергілікті атқарушы органдардың атқаратын шаруасы. Экологиялық кодекстің 365-бабы бойынша толықтай құзыреттілік жергілікті атқарушы органдарға берілген. Дегенмен біздің экологиялық инспекторға барып тексеріп келуге тапсырма бердім. Абаттандыру жұмыстары қолға алынбаса, жергілікті атқарушы органға айыппұл саламыз, – деді Ақмола облысы Экология департаментінің басшысы Мағзұм Күкімбаев.
Жыл сайын қордаланған түйткілді мәселенің іс жүзінде түбегейлі шешіле қалуы екіталай болып тұр. Өйткені кәдімгі заңды мал қорымы мен арнайы қоқыс полигонының болмауынан күні ертең сол бәз-баяғы қалпына келетіні айтпаса да түсінікті. Сондықтан түйткілді мәселеге жергілікті атқарушы органдар мен құзырлы органдар дереу арада шара қабылдап, мәселені жедел ретке келтіргені жөн бе дейміз...
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ, Ақмола облысы