Тараз қант зауыты қызылша қабылдаудан бас тартқаннан кейін диқандар өнімін Меркі қант зауытына тонналап тасыды. Бірақ меркілік зауыттың өнім қабылдауға қуаттылығы жетпей, шаруалар ұзын-сонар кезекте тұруға мәжбүр болды. Диқандардың дабыл қаққанына билік өкілдері үн қатып, зауыт маңынан қант қызылшасын төгетін қосымша орын дайындап берген. Алайда осы шешім көктем шыға қос бүйірден қысып, далада қалып шіріген қызылша орны шыбын-шіркей мекеніне айналып отыр.
Тұрғындардың айтуынша, қаптаған қара шыбыннан бүгін де олар аяқ алып жүргісіз күйге түсіпті. Шыбын-шіркей тыныс жолдарына кіріп, тіпті демалу мүмкін болмай бара жатқан көрінеді. Ал ауданның атқамінерлері залалсыздандыру жұмыстарын жүргізгенімен, нәтиже болмауда. Енді аудан тұрғындары елді мекенде ауру тарай ма деп қауіптенуде. Халықтың сөзіне сүйенсек, наурыз айынан бастап ауыл балаларының арасында ішек инфекция аурулары жиілеп кеткен. Қолқаны қапқан иіс, тіпті аудан орталығына дейін жетіп отыр.
– Меркі қант зауыты маңында мұндай күрделі мәселе туындағаны жасырын емес. Алайда жергілікті билік тарапынан шіріген қызылшаны басқа аймаққа тасымалдау жұмыстары жүргізілуде. Ауылдан шамамен 12-13 шақырым жерге шығарылып, шұңқырға көмілуде. Қызылша тастаған орын артынша залалсыздандырылуда. Бұдан бөлек, шыбын-шіркейдің жиналған негізгі көзі болып табылатын Меркі қант зауыты маңындағы орын да залалсыздандырылуда. Бұл жұмыстар біздің басты назарымызда тұр, – дейді Меркі ауданы әкімінің орынбасары Қайрат Арғымбаев.
Міне, осылайша, билік өкілі бар мәселе бақылауда тұрғанын айтуда. Алайда Қайрат Рахымбайұлы шіріген қанша қант қызылшасы шығарылып тасталып жатқаны туралы ақпарат бермеді. Бұл олардың ішкі құпиясы екен. Жарайды, нақты сандар айтылмаса да, шіріген қызылшаның көлемі аз емес екенін әркімнің іші біліп отыр.
Негізі, қант қызылшасына қатысты бұл бірінші мәрте туындап отырған мәселе емес. Бұған дейін шаруалар Меркі қант зауытына өткізген тәтті түбірінің ақысын ала алмай шырыл қақса, одан кейін де қаржыға қатысты сан қиындықтар туды. Енді биылғы жағдай қалай болмақ?
– Меркі қант зауыты қабылдап алған өнімнің ақшасын әлі берген жоқ. Қашан беретіні де белгісіз. Өзім былтыр 700 гектарға қант қызылшасын ектім. Алайда алынған өнімді өткізе алмай, басқа облыстарға шапқыладым. Соңы Меркі қант зауыты өнімнің келісін 1 теңгеден алды. Оған қоса, субсидия алу үшін 25 пайызын шегеріп тастау туралы шарт қойды. Бір сөзбен айтқанда, өткізген өніміміздің 25 пайызы қоқыс ретінде сызылып кетті. Өнімді өткізе алмайтындығымызға көзіміз жеткендіктен, амал жоқ барлық шартқа келісуімізге тура келді. Содан шығынға белшемізден баттық. Биыл 80 гектарға ғана қызылша ектім. Себебі біріншіден, ақша жоқ, екінші-
ден, өнімді өткізе аламыз деген сенім жоқ, – дейді «Манат» шаруа қожалығының төрағасы Саха Манатов.
Жалпы, биыл шаруалардың дені қызылша егуге құлықты емес. Алдыңғы жылы диқандар 11 мыңнан аса гектарға қызылша ексе, биылғы межені жергілікті билік өкілдері 7 мың деп көрсеткен. Алайда бұл межені шаруалар бағындырмайтыны анық болып тұр. Себебі былтырғыдай алаөкпе болып, одан қалса өнімдерін ит-құсқа жем қылуға ниетті емес.
Ауыл шаруашылығы саласы мамандарынан білгеніміз, Меркі қант зауыты маңында шіріген қызылшаның құнын кәсіпорын төлеп беруге тиіс екен. Алайда өндіріс орны қабылдап алған тәтті түбірдің ақшасының өзін төлей алмай отырғанда, далада қалып, шіріген өнімге өтем береді дегенге сену қиын. Сондықтан қызылша жыры бұнымен бітпей, билік өкілдерінің тағы бас ауруына айналатын секілді.
Саятхан САТЫЛҒАН, Жамбыл облысы